Steeds meer mensen eten vegetarisch. Omdat ik als sportdiëtist veel vragen krijg van sporters met een vegetarisch dieet, vond ik het hoog tijd om eens uit te leggen waar je als sportende vleesonthouder rekening mee moet houden. Eet je veganistisch? Lees dan dit artikel.
Energie
Een voedingspatroon zonder vlees levert vaak minder energie dan een dierlijk voedingspatroon. Vervang je je vlees door plantaardige producten? Dan kan het zo zijn dat je eerder verzadigd bent door het hoge vezelgehalte van de plantaardige voeding. Daarnaast hebben plantaardige producten een lagere energetische dichtheid dan dierlijke producten. Dit houdt in dat je meer moet eten om dezelfde hoeveelheid energie binnen te krijgen. Als je wilt afvallen is dit natuurlijk ideaal, maar het wordt lastiger voor sporters die een stabiel gewicht willen houden of zelfs willen aankomen. Om goed te presteren is het belangrijk om voldoende energie binnen te krijgen. Om dit te tackelen kun je als vegetariër kiezen voor producten met een hogere energetische dichtheid zoals noten, avocado en oliën. Daarnaast kun je redelijk wat energie uit zuivelproducten en kaas halen [1].
Eiwitten
Eiwitten leveren energie, maar zijn vooral belangrijk als bouwstof. Ze spelen een rol bij de aanmaak van celstructuren en de productie van hormonen en enzymen. Vooral bij sporters spelen eiwitten een grote rol bij het onderhoud en herstel van spiermassa [2,3]. Lees meer over vegetarische voeding en het ontwikkelen van spiermassa in dit artikel.
De gemiddelde hoeveelheid eiwitten die een (kracht)sporter nodig heeft, ligt tussen de 1,2-2 gram/kg lichaamsgewicht. Bij vegetariërs is deze eiwitbehoefte hoger.
Dit komt door de zogenaamde biologische beschikbaarheid van eiwitten[1,4]. De biologische beschikbaarheid is in dit geval de samenstelling van de eiwitten (aminozuren) die je binnenkrijgt uit je voedingsmiddelen. Eiwitten zijn opgebouwd uit aminozuren die lange ketens vormen. Er zijn in totaal 22 verschillende aminozuren. Hiervan kan het lichaam er 13 zelf aanmaken: de niet-essentiële aminozuren. De andere 9 aminozuren moeten uit de voeding gehaald worden en worden ook wel de essentiële aminozuren genoemd. De eiwitten die we via onze voeding binnenkrijgen, worden afgebroken in het lichaam tot deze essentiële en niet-essentiële aminozuren [2,3].
Dierlijke voedingsmiddelen bevatten alle 22 verschillende aminozuren en worden ook wel hoogwaardige eiwitten genoemd met een hoge biologische beschikbaarheid. Plantaardige eiwitten daarentegen missen 2 of 3 van de essentiële aminozuren en hebben dan ook een lage biologische waarde. Uitzonderingen zijn soja, quinoa en hennepzaad; deze hebben een compleet aminozuurprofiel [2].
Het eten van verschillende eiwitbronnen is belangrijk om alle 22 aminozuren binnen te krijgen. Door het combineren van verschillende plantaardige eiwitten die samen wel alle aminozuren bevatten, kan het lichaam hier weer zelf een eiwit van maken met alle 22 aminozuren. Het is belangrijk om deze verschillende voedingsmiddelen wel rond dezelfde tijd te consumeren, hoogstens binnen 4 uur [1]. De volgende combinaties zijn aan te bevelen:
- granen in combinatie met peulvruchten
- granen samen met noten.
Ondanks het combineren van verschillende soorten eiwit is de behoefte aan eiwitten bij vegetariërs hoger dan bij mensen die vlees eten. Atleten die vegetarisch zijn, krijgen meestal toch genoeg eiwitten binnen door inname van dierlijke eiwitten zoals melk en kaas. Maar omdat vlees vaak vervangen wordt door plantaardige voeding ligt de biologische beschikbaarheid toch lager. Hierdoor is de totale eiwitbehoefte ongeveer 20% hoger dan bij vleeseters. De behoefte bereken je als volgt:
Een man met een gewicht van 80 kg die aan krachttraining doet en plantaardig eet, heeft een behoefte van 80 (kg lichaamsgewicht) x 1,2 (eiwitbehoefte vanwege krachttraining) x 1,2 (eiwitbehoefte vanwege vegetarisch eetpatroon) = 115 gram eiwitten per dag.
Hoe krijg je voldoende eiwitten binnen?
Plantaardige voedingsmiddelen bevatten inderdaad vaak minder eiwitten dan bijvoorbeeld vlees. Maar door het vervangen van je vlees door 100 gram tofu of 200 gram peulvruchten, het gebruik van zuivel en kaas en het eten van groenten, noten en granen, kun je gemakkelijk aan je eiwitten komen! Houd je voeding een aantal dagen bij en bereken voor jezelf hoeveel eiwitten je binnenkrijgt [2]. Met de app Myfitnesspal of onze eigen FIT-app gaat dit bijvoorbeeld erg makkelijk, omdat deze per product of maaltijd berekent hoeveel eiwit het bevat.
Belangrijke voedingsstoffen voor een vegetariër
Hieronder geef ik een overzicht van de belangrijkste voedingsstoffen voor vegetariërs waarvan de inname kan achterblijven. Met welke stofjes moet je absoluut rekening houden?
IJzer
Ons lichaam heeft van zichzelf ongeveer 2-4 gram ijzer. IJzer speelt een belangrijke rol bij de vorming van hemoglobine, welke verantwoordelijk is voor het zuurstoftransport in het bloed, maar ook voor de vorming van myoglobine dat ervoor zorgt dat zuurstof opgeslagen en vastgehouden wordt in de spieren. Een onvoldoende inname van ijzer kan leiden tot vermoeidheid, duizeligheid, verminderd concentratievermogen en bloedarmoede [1,3,4].
Nu is het niet zo dat je als vegetariër geen ijzer binnen kunt krijgen uit je voeding. Behalve vlees bevatten planten ook ijzer. Maar wel een ander soort. Er zijn namelijk twee soorten ijzer:
- haem-ijzer, wat uitsluitend voorkomt in dierlijke producten (ca. 40%)
- non-haem-ijzer, wat zowel in dierlijke (60%) als plantaardige producten (100%) voorkomt.
Haem-ijzer wordt in het lichaam beter opgenomen dan non-haem-ijzer; 23% van het haem-ijzer wordt omgezet in je lijf tegenover 12% van het non-haem-ijzer [3].
De aanbeveling betreffende ijzer voor sporters ligt al zo’n 1,3-1,7 maal hoger dan voor niet-sporters. Bij vegetariërs en veganisten is dit nog 1,8 maal zo hoog, omdat non-haem-ijzer lastiger wordt opgenomen. De opname van non-haem-ijzer kan wel bevorderd worden door de inname van ijzer te combineren met inname van vitamine A en C, citroenzuur, vlees, vis en gevogelte. Probeer koffie, thee en melkproducten niet bij een ijzerrijke maaltijd te nemen omdat deze de opname van non-haem-ijzer remmen.[1]
Appelstroop, tahin, cashewnoten, gedroogde kidneybonen, quinoa, veldsla, tofu, seitan en spinazie zijn goede vegetarische bronnen van ijzer. Gebruik van ijzersupplementen is alleen aan te bevelen bij een daadwerkelijk tekort aan ijzer in het lichaam en kan het beste worden toegepast onder medisch toezicht.
Zink
Zink speelt een belangrijke rol bij de werking van het immuunsysteem, de energiestofwisseling, opbouw van eiwitten en DNA [3]. Zink komt vooral voor in dierlijke voedingsmiddelen. Ongeveer 50% van de zinkopname wordt uit vlees en zuivel gehaald. Daarnaast remmen vezels, die ruim voorkomen in een plantaardig eetpatroon, de opname van zink. Het is mogelijk om voldoende zink binnen te krijgen met vegetarische voeding, al moet er wel rekening gehouden worden met een verhoogde behoefte. Buiten zuivelproducten om kun je zink ook uit plantaardige bronnen halen. Plantaardige bronnen van zink zijn granen, noten, zaden, peulvruchten en rijst.
Calcium
Vegetariërs kunnen over het algemeen gemakkelijk aan hun behoefte aan calcium komen. Calcium speelt samen met fosfor een belangrijke rol bij het stevig houden van het skelet en gebit. Ook heeft het een functie voor het regelen van de hartslag, bloeddruk en samentrekking van de spieren. Een tekort aan calcium kan leiden tot botontkalking omdat bij een te lage inname calcium wordt onttrokken uit de botten [3]. Om voldoende calcium binnen te krijgen, kun je als vegetariër gebruik maken van zuivelproducten. Probeer dagelijks 300-450 ml aan zuivel binnen te krijgen. Groenten zoals boerenkool, broccoli en spinazie bevatten ook calcium [2].
Vitamine B12
Vitamine B12 komt voornamelijk voor in dierlijke producten. Vitamine B12 werkt samen met foliumzuur en is betrokken bij de vorming van DNA, zenuwweefsels en rode bloedcellen [3,4]. Daarnaast is het belangrijk voor een goede weerstand om voldoende vitamine B12 binnen te krijgen. Voor vegetariërs moet dit door het gebruik van melkproducten goed te doen zijn.
Creatine
Creatine is vooral interessant voor krachtsporters en sprinters. Creatine heeft een functie bij de nieuwvorming van ATP (energievoorraad) en is daarmee belangrijk voor explosieve kracht. Voor meer informatie over creatine raad ik dit artikel aan over creatine.
Creatine komt vooral voor in vlees. Vaak wordt een lagere creatinewaarde gezien bij vegetariërs. Meestal heeft een creatinesuppletie dan ook een groter effect bij deze groep dan bij vleeseters. [1]
Tips voor vegetariërs
- Zorg voor een gevarieerde voeding inclusief eiwitrijke en koolhydraatrijke voedingsmiddelen bij elke maaltijd. Behalve producten die van nature veel eiwitten bevatten zoals tofu, tempeh en noten zijn er ook veel vleesvervangers met voldoende eiwitten op de markt, al zijn deze niet altijd een goede vervanging.
- Experimenteer met vegetarische recepten en alternatieven voor vlees.
- Vaak zul je zien dat je afvalt als je begint met vegetarisch eten. Vooral voor sporters die veel en intensief trainen en bij wie de energiebehoefte verhoogd is, kan dit vervelend zijn. Maak je geen zorgen, dit is normaal omdat er voedingsmiddelen met een lagere energetische dichtheid worden gegeten. Probeer ook producten te gebruiken met een hoge energetische dichtheid zoals noten, avocado, vleesvervangers, melkproducten of sojaproducten.
- Mocht je gebruikmaken van soja in plaats van melkproducten, probeer dan wel de calciumverrijkte producten te kiezen.
Referenties:
[1] Burke, L. e.a. (2006) Clinical sports nutrition. New York: Mcgraw-Hill Education.
[2] Steltenpool, L. (2014) De vegarevolutie. Amsterdam: Prometheus Bert Bakker.
[3] Hartman, E. (2003) Mens en voeding. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
[4] Bishop, T (2007) Manual of dietetic practice. New York: Wiley-Blackwell.
Goed geschreven informatief artikel.
Voor veganistische en vegetarische sporters een handige samenvatting van adviezen en tips om gezond en verantwoord eten.
Biologische beschikbaarheid van zuivel is lager dan vlees ? Dara heb ik nog nooit van gehoord.. hoe komen jullie erbij ? (geen retorische vraag)
Mooi artikel, heb enkel nog een vraag over soja producten. Is het zo dat als je hier teveel van eet dat je als man te veel vrouwelijke hormonen binnen krijgt? Ik hoor ook de verhalen dat je als vegatarier te weinig b12 binnen krijgt en dat je dit middels tabletten moet aanvullen.
Ik eet/drink overigens wel zuivel producten.
Bedankt alvast
Hi Raymond,
IK zou me niet druk maken over de sojaproducten en vrouwelijke hormonen.
De informatie over Vitamine B staat in het artikel. Of kijk even op de website van het Voedingscentrum 🙂
Fijne dag!
hoeveel fat heeft gemiddeld gezond sportman , bijzin of nodig werk daarna nog fitness is 17% fat te veel 1.73 ik weeg 70kg
Hi Ton,
Goede vraag. Dat antwoord vind je hier terug: https://www.fit.nl/afvallen/vetpercentage
Sportieve groet!
Hoewel ik gezond veel fruit en groeten geen fat eet , veel beweegt niet rook niet drink (bier) alleen water of bessensap of enz
werk hard en fitness en zwemmen en wandelen gemiddeld 3x hlf per dag Ik krijg nog een Hartinfarct 3 stents geplaatst na revalidatie
8weken rustig opbouwen kreeg Nacht net slaap viel weer hartinfarct ik eet snoep ik eet frieten alleen kip of kalkoen niet vet baken puur
in water koken drink alleen s morgens 2 k koffie geen zout niks Mijn cholesterol test Z.H hdl was 0.5 ldl 6,7 mol tryglycerides samen
iet te hoog 5,3 cardioloog heeft fat gemeten alles ze vond toch erg raar waarschijnlijk fam kwaal zo zie maar weer ook gezond mens kan heeft pech
HI Ton,
Wat rot van de hartinfarct 🙁
Goed dat je contact opneemt en probeert zo gezond mogelijk te eten.
Je kunt altijd een keer je voedingspatroon door een diëtist laten nakijken, misschien helpt je dat?