Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S)
Wat zegt de wetenschap?
Het syndroom RED-S (Relative Energy Deficiency in Sport) verwijst naar een verminderd fysiologisch functioneren ten gevolge van een relatief energietekort bij sporters.
Dit artikel bevat 9 referenties naar wetenschappelijke onderzoeken.
Relative Energy Deficiency in Sport (afgekort RED-S) vervangt sinds 2014 de diagnose Female Athlete Triad [1]. Het gaat hierbij om een wisselwerking van een verstoord energiemetabolisme, eventuele onregelmatige menstruatie en verminderde botdichtheid, meestal als gevolg van een lage energie-inname.
Inhoudsopgave
Wat is een lage energie-inname?
Energy Availability (EA) wordt berekend als (energie-inname – trainingsverbruik) per kilogram vetvrije massa. Onder de kritieke grens van ± 30 kcal/kg FFM per dag dalen leptine- en schildklierwaarden snel en nemen hormonale verstoringen toe [7]. Boven ~45 kcal/kg FFM per dag is het RED-S-risico voor de meeste sporters laag, hoewel individuele verschillen groot blijven.
Gevolgen van RED-S
RED-S kan leiden tot verstoord eetgedrag, uitblijven van menstrueel bloedverlies en botontkalking. Het komt zowel bij mannen als vrouwen voor. Voornamelijk bij esthetische sporten (bodybuilding) en gewichtsklassesporten (vechtsporten, powerlifting) is RED-S frequent [2], maar ook in gewicht-afhankelijke sporten zoals wielrennen of hardlopen [3].
Door een lagere energie-inname dan aanbevolen kan een variatie aan problemen ontstaan. Een tekort aan eiwitten en koolhydraten belemmert spier- en weefselherstel. Een te lage vetconsumptie kan hormonen zoals testosteron verstoren [4]; vet is bovendien nodig voor de in vetoplosbare vitamines A, D, E & K.
Naast menstruatiestoornissen en lage botdichtheid meldt de literatuur een waaier aan klachten [7][8]:
| Systeem | Mogelijke gevolgen |
|---|---|
| Endocrien | ↓ schildklierhormoon, ↓ testosteron, ↑ cortisol |
| Cardiovasculair | traag hartritme, orthostatische hypotensie, ongunstig lipidenprofiel |
| Gastro-intestinaal | vertraagde maaglediging, obstipatie, opgeblazen gevoel |
| Immuun | vaker infecties, langzamer wondherstel |
| Mentaal | meer depressieve of angstklachten, obsessief eet-/beweeggedrag |
Andere signalen om RED-S te herkennen: prikkelbaarheid, concentratieverlies en sociale terugtrekking.
De multifactoriële presentatie onderstreept het belang van een multidisciplinair team (sportarts, diëtist, psycholoog en kracht- & conditiecoach).
Om die reden is ondersteuning bij het voedingspatroon essentieel, met extra aandacht voor terugval en eventueel verstoord eetgedrag of eetstoornissen zoals anorexia athletica.
RED-S is een schaal
In september 2023 publiceerde het IOC zijn derde consensusverklaring over RED-S [6]. Nieuw zijn het Health & Performance-model (gezondheid en prestatie als continuüm) en het Physiological model (alle door LEA beïnvloede systemen in één schema). Low Energy Availability (LEA) wordt niet langer als een binaire “aan/uit-knop” gezien, maar als een glijdende schaal, waardoor vroegtijdige signalering belangrijker wordt dan ooit [6].
Hoe zit het bij mannen?
Bij mannelijke sporters ontbreekt een “rode vlag” zoals de menstruatiecyclus. Signalen zijn onder meer minder spontane ochtenderecties, libidodaling, lagere testosteronspiegels en suboptimale spermakwaliteit. Recente studies tonen bovendien prestatie-verlies (sprint, kracht) bij zelfs milde LEA [9]. Coaches doen er goed aan deze subtiele indicatoren systematisch te monitoren.
Hoe stel je RED-S vast?
IOC RED-S CAT2 classificeert sporters in groen-oranje-rood op basis van symptomen, labwaarden en risicogedrag.
De LEAF-Q (vrouwen) bevat 25 vragen over menstruatie, bot- en gastro-intestinale klachten. Aanvullend worden vaak bloedonderzoek (FSH, LH, T3, cortisol, vitamine D) en een DEXA-scan voor botdichtheid en lichaamssamenstelling ingezet.
Hoe voorkom je RED-S?
De basis is voldoende energie: op zware trainingsdagen ≥ 8 g koolhydraten/kg/dag en 1,6–2,2 g eiwit/kg/dag; op rustdagen vooral koolhydraten verlagen. Dagelijks monitoren van gewicht, subjectieve honger, HRV, rusthartslag, menstruatiegegevens of morning-erection-log helpt een dreigend energietekort vroeg te signaleren [6].
Interventies bij RED-S
Passende interventies [5]:
- Vermindering van stress
- Verhogen van koolhydraatinname
- Verbeteren van energie-inname en macronutriëntverdeling
- Vergroten van de voedingsvezelinname
- Voeding met voldoende calcium, eiwitten en vitamine D voor betere botkwaliteit
- Kracht- of weerstandstraining om belastbaarheid te vergroten
RED-S wordt bij voorkeur multidisciplinair behandeld; het behandelteam omvat idealiter een arts en een psycholoog.
Wanneer mag je weer sporten?
Het IOC adviseert [5]:
- Groen (volledig trainen/wedstrijd): EA ≥ 45 kcal/kg FFM, normale hormonale markers, geen klinische symptomen.
- Oranje (onder monitoring sporten): subklinische LEA of milde symptomen; trainen toegestaan onder wekelijkse medische opvolging.
- Rood (geen sport): EA < 30 kcal/kg FFM, uitgesproken endocriene of psychologische problemen, stressfracturen of eetstoornis; volledige sportrust tot herstel.
Twijfel je? Raadpleeg je huisarts voor deskundig advies.
