Vocht vasthouden: kun je er iets aan doen?

Dikke enkels, opgezette voeten, ringen die ineens strak zitten en een plotseling hoger gewicht op de weegschaal? Grote kans dat je lichaam vocht vasthoudt. Ontzettend vervelend! Waardoor komt dit? En nog belangrijker, wat kun je ertegen doen? 

Wat is de oorzaak?

Ons lichaam bestaat voor een overgroot deel uit vocht. Bij een gezonde vochthuishouding is er een balans tussen hoeveel vocht je binnenkrijgt en hoeveel je lichaam afvoert. Maar soms kun je lichaam te veel vocht vasthouden. Misschien merk je het zelf wel eens. Dat je gezwollen voeten hebt, je ringen strak beginnen te zitten of dat het getal op de weegschaal in een dag enorm oploopt. Dan slaat je lichaam meer vocht op dan het afvoert.

Waar slaat je lichaam dat vocht op? Vocht kan op drie verschillende plekken in het lichaam worden vastgehouden. Namelijk in de cellen (intracellulair vocht), in weefsel tussen de cellen (interstitieel vocht) en in bloedvaten (intravasculair vocht) [1][2][3].

Vocht vasthouden buiten de cellen: oedeem

Het opslaan van vocht buiten de cellen noemen we ook wel oedeem. Maar hoe ontstaat dit? Een stukje biologie voor de geïnteresseerden:

Onze bloedvaten bevatten vocht. Dankzij de wand van de bloedvaten wordt dit vocht gescheiden van het omliggende weefsel, maar de bloedvaten zijn niet compleet ‘waterdicht’. Vocht kan uit de bloedvaten naar omliggend weefsels geduwd worden. Dan bevindt het vocht zich tussen de cellen van het weefsel waar het door die cellen gebruikt kan worden. Het intravasculaire vocht wordt dan interstitieel vocht als het tussen de cellen zit. Of intracellulair vocht als het wordt opgenomen door de cellen.

Situaties waarbij een oedeem kan ontstaan zijn:

• te weinig bewegen
• zwangerschap
• bijwerking van medicijnen
• overmatige zoutinname
• overgewicht
• langdurig staan
• warm weer

De bloeddruk kan de kracht leveren om vocht uit de bloedvaten te drukken. Maar andere stoffen zoals eiwitten komen moeilijker door de bloedwand. Er blijft daarom een hogere concentratie eiwitten achter in de bloedvaten. Er ontstaat dan een zogenaamde oncotische druk, een vorm van osmotische druk. Dit wordt veroorzaakt door verschillen in concentraties eiwitten aan beide kanten van de bloedvatwand. Het vocht buiten de bloedvaten heeft een lagere concentratie eiwitten en wil weer terug het bloedvat in om de balans te herstellen.

Of het vocht naar de bloedwand gaat of in het weefsel terechtkomt is afhankelijk van welke kracht sterker is, de osmotische druk of de bloeddruk. De doorlaatbaarheid van de bloedvatwand heeft invloed op hoe snel het vocht een kant op stroomt. Als de doorlaatbaarheid groter is kunnen er ook meer eiwitten de bloedvaten verlaten. De concentratie eiwitten in de bloedvaten blijft dan lager waardoor het vocht buiten de vaten minder snel terug zal stromen. De osmotische druk is dan namelijk lager.

Ons lymfatisch systeem is betrokken bij het behoud van de vochtbalans. Wanneer er te veel vocht dreigt te worden opgebouwd in het weefsel, dan kan het lymfevatenstelsel overtollig vocht in de bloedsomloop terugbrengen. Maar als het lymfevatenstelsel te veel vocht moet verwerken of niet goed kan functioneren, dan ontstaan er ophopingen van vocht in het weefsel tussen de cellen [1][2][3].

Oorzaken van vocht vasthouden

De druk in de vaten en de osmotische druk in omliggend weefsel kunnen door verschillende factoren worden beïnvloed. Er kunnen dus flink wat redenen zijn waarom je lichaam meer vocht vasthoudt. De een is hierbij relatief onschuldig, terwijl het soms ook een symptoom kan zijn van een ernstige aandoening. Neem bij twijfel daarom altijd contact op met je huisarts!

Vochtophoping kan worden veroorzaakt door een groot aantal ziekten en oorzaken

• lymfesysteem afwijking
• ziekte van Cushing of prednison gebruik
• kanker
• spataderen (varices)
• trombosebeen (diepe veneuze trombose)
• hartfalen
• longziekten (emfyseem, longembolie, pulmonale hypertensie)
• leverziekten
• nieraandoeningen
• na een bypass operatie met beenader als bypass
• schildklierafwijking (traagwerkend/hypothyreoïdie)

Verder zijn er nog een aantal andere den waarin ik hieronder dieper op inga.

Voeding

Misschien herken je dit wel. Je hebt een avondje eten besteld en Chinees gegeten of bijvoorbeeld een zoute pizza. De dag erna lijk je 2 kilo aangekomen te zijn. Nee, dit komt niet door de calorieën; grote kans dat je meer vocht vasthoudt. Zout zorgt er namelijk voor dat je meer vocht vasthoudt. Maar hoe komt dit? Allereerst zorgt te veel zout in de voeding voor een hogere bloeddruk. En dit verstoort de balans met de osmotische druk. Daarnaast bindt natrium, een onderdeel van zout, zich aan water in het lichaam. Hierdoor houd je meer vocht vast [4][5].

Menstruatie, zwangerschap en overgang

Vrouwen zullen dit vast herkennen. Rondom de menstruatie merk je dat je meer vocht vasthoudt. Dit komt door de hormonen oestrogeen en progesteron. Deze hebben namelijk invloed op de vochtbalans en zorgen er allebei voor dat je meer vocht vasthoudt.

Gedurende de cyclus schommelt de concentratie oestrogeen en progesteron. Voor de menstruatie neemt de hoeveelheid oestrogeen en progesteron in het lichaam toe. Oestrogeen is verantwoordelijk voor het vasthouden van vocht evenals progesteron. Oestrogeen lijkt invloed te hebben op de regulatie van de zogeheten osmolariteit in de bloedvaten en weefsels waardoor het lichaam meer vocht vasthoudt. Progesteron zorgt ervoor dat de bloedvaten extra vocht naar de weefsels sturen zodat het lichaam klaar is voor een eventuele bevruchting [6][7].

Ook zwanger zijn kan ertoe leiden dat je vocht vasthoudt. Tijdens de zwangerschap houdt een vrouw gemiddeld 2-3 liter extra vocht vast. Dit is normaal, maar kan wel leiden tot klachten. Verhoogde niveaus van progesteron en oestrogeen zijn ook hier de boosdoener. Ook zorgt de groeiende baarmoeder voor meer druk op het bekken waardoor de afvoer van bloed vanuit de benen naar het hart moeizamer gaat. Ook de toegenomen hoeveelheid bloed in het lichaam zorgt voor een grotere druk [8]. Heb je niet alleen last van vocht vasthouden tijdens zwangerschap, maar ook van een verhoogde bloeddruk of zware hoofdpijn? Neem dan direct contact op met de huisarts of de verloskundige. Deze combinatie van symptomen kan namelijk wijzen op zwangerschapsvergiftiging of het Hellp-syndroom. Deze aandoeningen zijn gevaarlijk voor moeder en kind.

Ook tijdens de overgang kan de vochtbalans verstoord worden door veranderingen in de hormoonbalans. Tijdens deze periode neemt de hoeveelheid oestrogeen en progesteron juist af maar kan als reactie op de disbalans het lichaam ook meer vocht vasthouden [9].

Langdurig stilzitten

Heb je langere tijd stilgezeten en houd je vooral vocht vast in je benen of enkels? Grote kans dat dit komt door inactiviteit. Stilzitten veroorzaakt onmiddellijk een toename van het intravasculaire vocht in de benen. Langdurig stilzitten leidt tot een ophoping van extravasculair vocht in de benen. Dit komt doordat de spieren inactief zijn en niet bijdragen aan de bloedcirculatie. Hierdoor kan bloed niet omhoog gestuurd worden richting het hart. De druk neemt dan toe en er gaat meer vocht door de vaatwanden heen. Door je benen te bewegen en bijvoorbeeld kuitoefeningen te doen vermindert de ophoping van vocht in de benen [10].

Er zijn trouwens meer goede redenen om meer te bewegen dan dikke enkels; stilzitten wordt niet voor niets het nieuwe roken genoemd. Tips om meer in beweging te komen vind je in dit artikel.

Ernstige aandoeningen

Je lichaam kan ook vocht vasthouden door een ernstige aandoening. Als je voor langere tijd vocht vasthoudt, is het daarom belangrijk om voor controle naar je huisarts te gaan. Het vasthouden van vocht kan namelijk veroorzaakt worden door bijvoorbeeld hartfalen, nierziekten, levercirrose, problemen met het lymfesysteem of blokkades in een ader (trombose) [3].

Wat kun je ertegen doen?

Vocht vasthouden kan verschillende oorzaken hebben. Afhankelijk van de oorzaak kun je ook zoeken naar een eventuele oplossing. Wat kan je in het algemeen doen om te zorgen dat je minder vocht vasthoudt:

• Eet niet te zout, hierdoor houd je minder vocht vast en daalt de bloeddruk.
• Zorg voor voldoende beweging om de doorbloeding te stimuleren.
• Drink voldoende en kies voor dranken zonder suiker.
• Leg je benen tijdens het slapen of rusten op een kussen. Zo kan het lichaam makkelijker vocht afvoeren.
• Ga bij twijfel naar je huisarts.