Ben je zwaarder in de winter?

Ben jij de meeste zomers slanker dan in de koudere maanden? Dan heb je jezelf vast afgevraagd: is je gewicht seizoensgebonden? Zijn wij Noord-Europeanen zwaarder in de wintermaanden?

Energiebalans is leidend

Aankomen, afvallen en op gewicht blijven is in de basis vrij simpel. Centraal staat de verhouding tussen de hoeveelheid eten en de beweging (of het totale calorieverbruik (TDEE)) die je krijgt over de dag. Dit staat ook wel bekend als de energiebalans. De theorie is dus eenvoudig. Meer eten en minder bewegen is wat doorgaans leidt tot extra lichaamsgewicht. In de praktijk blijken veel meer indirecte factoren van invloed te zijn op gewichtsverlies. Een daarvan is mogelijk de omgevingstemperatuur. Deze verschilt natuurlijk nogal tussen de seizoenen. De centrale vraag: hoe groot is dit effect van temperatuur op ons gewicht?

Is het verschil in gewicht ook echt zo groot tussen de zomer en winter?

Onderzoek laat zien dat het verschil in gewicht tussen zomer- en wintermaanden meestal niet groter is dan een paar procent [1].

Dit zie je ook terug in de onderstaande figuur met deelnemers aan een onderzoek dat plaatsvond in de Amerikaanse staat Massachusetts [6]. In de zomer zijn de deelnemers lichter, eten ze minder en bewegen ze meer. Een interessant onderzoek, want dit gebied heeft redelijk vergelijkbare seizoenen met Nederland en België.

Vergelijkbare gewichtsontwikkeling zie je ook terug in landen zoals Frankrijk en Duitsland, zoals de onderstaande figuur laat zien [8]. Omdat Nederland en België een redelijk vergelijkbaar klimaat hebben, is de verwachting dat je hetzelfde verloop ook hier terugziet.

Maar terug naar de hoofdvraag: hoe kan het gewicht zo verschillen tussen de seizoenen?

In de winter ben je minder actief

Waarom ben je in de winter nu iets zwaarder? Er zijn hier een aantal redenen voor te bedenken. Dit kan bijvoorbeeld liggen aan het feit dat je minder beweegt en sport in de winter. Dit zie je ook terug in onderstaand onderzoek met deelnemers uit Rotterdam. Hierin zie je terug dat (jong)volwassenen minder matig intensief en intensief bewegen in de wintermaanden [7]. Dit zou mogelijk een deel van het gewichtsverschil kunnen verklaren in ons land.

Verder heeft de seizoensvariatie waarschijnlijk ook effect op de hormoonhuishouding (en daarmee de eetlustregulatie) en stofwisseling. Misschien herken je dit gevoel wel dat je in de zomer minder de neiging hebt om naar calorierijk voedsel te grijpen.

Een andere mogelijke verklaring is dat een deel van de mensen last heeft van een (lichte) winterdip en gevoeliger is voor een bepaalde mate van ‘emotie-eten‘. Hierbij spelen verzadigings- en gelukshormonen een rol die invloed hebben op de hoeveelheid calorieën die je op een dag eet en drinkt.

Motivatie om meer te bewegen en minder te eten

Een andere theorie is dat je in de zomer gemotiveerder bent om met een strak lijf op het strand te staan en daardoor iets gemotiveerder bent om dat broodje bapao links te laten liggen. Mogelijk is de extrinsieke motivatie (meer op uiterlijk gerichte motivatie) groter voor een deel van de mensen waardoor ze gedurende één tot drie maandent tijdelijk gemotiveerd zijn en later weer terugvallen in de oude patronen, omdat de noodzaak wegvalt.

Homeostase

Uit de wetenschappelijke literatuur blijkt dat een verschil in eetpatroon, beweegpatroon en homeostase de meest voor de hand liggende verklaringen zijn [3]. Het laatste, homeostase, lijkt een ingewikkeld begrip, maar het kan een belangrijke verklaring bieden voor de invloed van seizoenen op lichamelijke processen.

Externe factoren hebben dus invloed op jouw homeostase. Een voorbeeld hiervan is de omgevingstemperatuur. Het lichaam reguleert dit allemaal zonder dat je er veel van merkt. Bij hitte zet je lijf processen in werking om de interne warmte niet te ver op te laten lopen. Hetzelfde geldt voor extreme kou, waarbij je lichaam moeite doet om de lichaamstemperatuur in balans te houden.

Als de omgevingstemperatuur daalt activeert je lichaam meerdere lichamelijke processen om warmer te worden. Denk aan het rillen van de spieren bij extreme kou. Dit kost dus extra energie en zorgt ervoor dat je meer calorieën verbrandt [3]. Hetzelfde geldt voor extreme hitte. Bij 40 graden hebben weinig mensen doorgaans zin om een halve marathon te gaan rennen of urenlang de sportschool in te duiken. Je lichaam en geest remmen je als het ware om energie te verbruiken omdat de omgevingstemperatuur hoger ligt dan je interne temperatuur. Doe je dit toch? Dan reageert je lichaam door veel warmte af te geven door middel van zweet. Dit kost energie en zorgt voor een hogere energie-uitgave.

Met dit in het achterhoofd is het goed om eens te kijken naar de wetenschappelijke onderzoeken over dit onderwerp. Wat is het effect van omgevingstemperatuur op je eet- en beweegpatroon?

Onderzoek over omgevingstemperatuur

Een theorie is dat een lagere omgevingstemperatuur (lager dan je eigen interne temperatuur) leidt tot een hogere verbranding. Uit een interessant onderzoek van hoogleraar Voedselinnameregulatie Margriet Westerterp bleek dat de uitgeademde hoeveelheid CO2 10% hoger ligt in respiratiekamers bij een lagere omgevingstemperatuur (bij mannen, in dezelfde kleding als bij 22 °C), en 10% lager bij een hogere omgevingstemperatuur (bij vrouwen, eveneens in dezelfde kleding als bij 22 °C) ^[3,4]. Dit verschil in energiegebruik werd overgecompenseerd door de hoeveelheid die werd gegeten. De mannen aten in de kou ongeveer 40% meer dan nodig gezien hun verhoogde energiegebruik; de vrouwen aten in de warmte ongeveer 10% minder dan nodig gezien hun verlaagde energiegebruik. Door het effect van overcompensatie is de theorie dat men doorgaans ’s zomers lichter is dan ’s winters. Westerterp geeft aan dat de temperaturen die zijn gebruikt in het onderzoek niet erg extreem zijn: 16 °C en 27 °C; voor extremere temperaturen wordt doorgaans primair gecompenseerd door kleding en gedrag.

Het idee dat door een hogere omgevingstemperatuur overgewicht bestreden zouden kunnen worden, gaat niet op. Anderzijds zijn de populaties in de tropen niet zeer slank, vanwege gedrags-  en omgevingsaanpassingen: denk aan airco, of een positief stigma wat betreft zwaarlijvigheid.

Conclusie

Vooralsnog is er nog onvoldoende onderzoek beschikbaar om echt duidelijke uitspraken te doen over de oorzaken van gewichtsverlies in de zomermaanden [5]. Aan de ene kant verbranden mensen in de wintermaanden meer energie doordat het buiten kouder is en het lichaam hiervoor moet compenseren. Aan de andere kant zijn mensen actiever in de zomermaanden waardoor de energie-uitgave hoger ligt. Ook het zonnige gevoel kan bijdragen aan gewichtsverlies, doordat het hongergevoel afneemt en de motivatie toeneemt om af te vallen. Kortom, zowel de winter als de zomer hebben beide voordelen als je kijkt naar de energiebalans.

Vind je dit onderwerp interessant? Luister dan ook naar deze podcast over bruin vet; het ‘vetverbrandende vet’ waarvan de aanmaak door kou wordt gestimuleerd.