Komt je lichaam in een spaarstand als je te weinig eet?

Je hebt vast wel eens artikelen voorbij zien komen die alarmeren dat je niet te weinig* moet eten, omdat je lichaam anders in de spaarstand terechtkomt waardoor afvallen lastiger wordt. In hoeverre klopt het dat je lichaam veel zuiniger wordt als je gaat afvallen?

Om hier meer duidelijkheid over te krijgen deden we navraag bij een expert op dit gebied, hoogleraar Klaas Westerterp. Lees hier zijn bevindingen.

Westerterp: “Als iemand afvalt, dan heeft diegene vaak een lager energiegebruik dan je zou verwachten op basis van lengte en lichaamsgewicht.

Dit komt inderdaad doordat je lichaam in een soort spaarstand terechtkomt. Maar de spaarstand moet niet overdreven worden en als excuus gebruikt worden. Het verklaart namelijk maar een paar procent in de daling van de ruststofwisseling.”

Kleiner lichaam heeft minder energie nodig

Als je afvalt, betekent dat dat je steeds minder moet eten om op gewicht te blijven. Hoe kleiner je lichaam, hoe minder energie je nodig hebt. Of zoals Westerterp het verwoordt: “de grootste daling van het energiegebruik komt doordat diegene na het gewichtsverlies simpelweg minder energie nodig heeft”.

Minder eten betekent vaak minder bewegen

Als je minder gaat eten kan dat ervoor zorgen dat je minder energie of puf hebt om te bewegen. Westerterp:

“Verder is het vaak zo dat als mensen minder eten dan ze nodig hebben, ze minder actief worden. Er is bijvoorbeeld een studie gedaan waarbij mensen een half jaar lang de helft kregen van wat ze normaal gebruikten. Vervolgens zagen de onderzoekers de grootste daling in hun dagelijkse beweging.

Mensen werden ontzettend sloom en hadden nauwelijks meer energie om te bewegen. Dit is natuurlijk wel een extreem voorbeeld, maar mijn verwachting is dat mensen ook vaak minder actief worden bij minder grote energietekorten.

Kortom: het is inderdaad waar dat het lichaam in een spaarstand terecht kan komen. Maar dit heeft een geringe bijdrage in de daling van de stofwisseling.”

Aanvullende punten

Aanvullend op dit interview nog en aantal aanvullende punten van onze eigen redactie waar we vaak vragen over krijgen.

Als ik afgevallen ben, heb ik toch minder calorieën nodig?

Naast de strikte discussie over de spaarstand is er wel sprake van een verminderde energiebehoefte als je bent afgevallen. Dit komt door een afname van lichaamsweefsel. Als je gewicht verlies, dan zie je een afname van spier- en vetmassa en van lichaamsweefsel zoals organen. Dit heeft tot gevolg dat je na een paar kilo gewichtsverlies opnieuw je energiebehoefte moet berekenen.

Een efficiënter beweegpatroon speelt ook een rol?

Verder lijkt onderzoek aan te geven dat je relatief gezien minder energie gebruikt als je veel beweegt. Mensen uit de Hadza stam bewegen relatief gezien gemiddeld veel meer dan Westerlingen, maar gebruiken toch net zoveel calorieën als westerse mensen [1]. Het vermoeden is dat het lichaam efficiënter beweegt. Het gebruikt per beweging minder calorieën. Dit effect zien we niet alleen terug bij dagelijkse activiteiten, maar ook bij hardlopers die het vooral moeten hebben van een toename in loopefficiëntie.

Dit zien we ook terug bij een onderzoek waarbij deelnemers elke 6 dagen een marathon liepen gedurende 14-20 weken [4]. Hierbij nam het energiegebruik tijdens de marathon met 600 kcal af in de eerste versus laatste marathon. Het lichaam wordt dus efficiënter.

Welke rol speelt de afname van beweging?

Je stofwisseling gaat mogelijk niet op een spaarstand, maar mogelijk beweeg je wel minder als je aan het afslanken bent. Het gaat dan niet om sport, maar meer gewoon dagelijkse activiteiten en bewegen met je handen en voeten. We zien in de praktijk dat mensen die snel afvallen vaak sneller moe zijn en minder energie ervaren. Dit effect geldt niet voor iedereen.

Een theorie die wordt aangevoerd door onderzoekers is dat sommige mensen een meer zuinig fenotype hebben waardoor ze in een calorietekort veel minder gaan bewegen in vergelijking met het inefficiënte fenotype [2][3]. Dit kan er ook toe leiden dat je dan minder snel afvalt. En tegenovergesteld bij een calorieoverschot juist meer aankomt. Dit wordt in de literatuur ook wel een afname van de NEAT genoemd.

Deze theorie is nog grotendeels hypothetisch. Meer hierover lees je in dit artikel over overgewicht.

Minder eten heeft ook een effect?

Een laatste onderdeel is dat als je minder calorieën eet, dit als gevolg heeft dat het lichaam minder energie gebruikt om deze voedingsstoffen op te nemen. Je maag en darmstelsel worden minder hard aan het werk gezet.