Column: Hoe de huidige tijdsgeest ons steeds oppervlakkiger maakt

Soms schaam ik me voor de vervlakking en oppervlakkigheid van de huidige maatschappij. Wat denken mijn ouders van de huidige tijdsgeest, vraag ik me regelmatig af.

In de jaren 60 zetten beroemde figuren zich nog in voor ‘het algemene nut’, gedeelde waarden. Bijvoorbeeld: Bob Dylan zong over de oorlog en maatschappelijke verandering. Tegenwoordig is je Instagramtijdlijn vooral gevuld met opvallende vrouwen en mannen (ofwel ‘influencers) met weinig kleding die vaak onzinproducten verkopen. Ze claimen direct of indirect dat jij ook succesvol kan zijn en er jong en knap uit kunt zien. Meestal onder het mom van ‘inspireren’. Yeah right…

Waar komt deze obsessie met het uiterlijk en succes eigenlijk vandaan? En wat zijn de gevaren? Hoog tijd voor een beschouwing.

Succes hangt steeds meer samen met schoonheid en status

Elke tijdsperiode heeft zijn eigen verhaal waarin ons bepaalde regels en normen worden voorgehouden die vertellen hoe wij ons horen te gedragen en hoe je hoort te zijn. Zo’n verhaal is vaak niet neutraal, maar bevat een normatieve lading. Je hoort je bijvoorbeeld als man of vrouw op een bepaalde manier te gedragen. Voldoe je daar niet aan? Dan ben je raar, afwijkend of zwak.

In vroegere jaren werd je soms gewoonweg uitgesloten, zeker vrouwen. Hardlopen, stemmen, autorijden, studeren: dat mochten vrouwen in de vorige eeuw nog niet, omdat ze incapabel geacht werden. En in het vorige decennium was het bijvoorbeeld ongepast om je als vrouw seksueel open te stellen. En kon je hier niet goed mee omgaan, dan was een gesprek met een psychiater de oplossing. ‘Hysterie’ was bijvoorbeeld een officiële diagnose voor vrouwen, waar soms absurde therapieën op werden losgelaten. Pas later begon men zich steeds meer af te vragen in hoeverre vrouwen echt zo labiel of ongeschikt zijn. Of het verhaal wel echt hout snijdt.. Zo’n 60 jaar en flink wat kleine revoluties dwangneures verder is Nederland in het gedachtegoed veel vrijer en realistischer geworden.

Wat ‘succes’ inhoudt is ook aan een kleine evolutie onderhevig. Dankzij social media draait het steeds meer om de looks.

Tegenwoordig draait succes vooral om je sociaaleconomische status. Net als vroeger geldt dit het sterkst voor mannen. Plat gezegd worden vrouwen er vooral op afgerekend hoe geil en hoe mooi je eruit ziet, legt psycholoog en onderzoeker Liesbeth Woertman uit in haar boek ‘Psychologie van het uiterlijk: Hoe ons lichaamsbeeld ontstaat.’ ^[1]. We krijgen daarbij ook nog eens via allerlei reclames de boodschap om altijd jong en fit te blijven, gelukkig en succesvol te zijn en alles uit je leven te halen, legt Trudy Deheu uit in haar boek ‘Betere mensen’ ^[2]. En voldoe je niet aan dit beeld dan ben je afwijkend, ongedisciplineerd of gestoord…

De sociale druk om succesvol te zijn heeft zo z’n gevolgen. Tegenwoordig schiet het aantal mensen met klachten van overspannenheid als paddestoelen uit de grond. De laatste 7 jaar steeg het aantal burnoutsverschijnselen met 19% bij mannen en zelfs 39% bij vrouwen! ^[3]. Ook krijgt de psycholoog Paul Verhaeghe steeds meer cliënten (met name vrouwen) in zijn behandelkamer die alleen seks durft te hebben met het licht uit. De reden? Ze schamen zich om hun lijf, omdat het niet voldoet aan het ideaalplaatje.

Deze ratrace om succes -dat lekkere lijf of een eeuwig jong lichaam- is er niet alleen op gebied van het uiterlijk. maar ook op werk- en sportgebied lopen we elkaar op te hitsen. Iedereen is altijd druk en bij veel banen wordt vaker wel dan niet overgewerkt. Daarnaast zijn targets niet meer bedoeld om gehaald te worden, maar om te overtreffen, stelt Paul Verheaghe in zijn boek ‘Intimiteit’ ^[4]. Oftewel, we willen constant aan elkaar laten zien hoe succesvol we wel niet zijn en hoe leuk en rijkgevuld ons leven wel niet is. Ben je druk en actief op social media, dan ben je succesvol. Ben je dat niet, dan wijk je af.

Ik zie in mijn persoonlijke leven ook dat deze dominante tijdsgeest volop aanwezig is. Bijvoorbeeld: wanneer ik tijdens het daten vertel dat ik voor FIT werk, zijn veel vrouwen vooral geïnteresseerd in hoeveel mensen er voor FIT werken en of het mijn eigen bedrijf is, in plaats van wat ik zoal doe op een dag en waarom ik het werk zo leuk vind.

(Tussenconclusie die ik hieruit kan trekken: Schoonheid en fit zijn is een signaal voor succes, maar niet van waarde toevoegen. We kantelen nu te veel de verkeerde kant op met alle problemen van dien).

Natuurlijk is het een prestatie wanneer je ontzettend fit en gespierd bent. Maar wanneer we constant onszelf etaleren op social media met de nodige hashtags, voegen we geen waarde toe. Impliceren dat anderen ook zo’n resultaat kunnen bereiken als ze maar hun best doen, is niet hetzelfde als inspireren.

Gezondheid is ook al lang niet meer een streven, maar een morele plicht: we moeten aan de bak. Sport iemand die ik begeleid als coach bijvoorbeeld niet of ‘maar’ 1 keer per week, dan gaat hij of zij zich al snel naar mij verantwoorden… Of drink je bijvoorbeeld een keertje een colaatje, dan krijg je geregeld hele scheve blikken en reacties als ‘cola is toch super slecht, waarom drink je dat’? Ben je ook nog te zwaar, dan heb je totaal geen wilskracht en ruggengraat.

Kun je niet goed meekomen in deze samenleving, dan wordt dat ‘nu ook’ gezien als je eigen verantwoordelijkheid. Immers, overal is wel een zelfhulpboek, beautyproduct, of YouTubevideo voor te vinden waarin vaak in een paar stappen uitgelegd wordt hoe je succesvol, jong, slank en gelukkig wordt. Het verbaast me altijd dat ze maar een paar stappen nodig hebben 😉 Of krijgt je kind een VMBO-advies? Dan stuur je hem toch naar bijles? Alles is te verbeteren, als je maar wil. En als je het kunt betalen natuurlijk.

Val je ondanks alle yoga, meditatie, bijles en zelfhulpboeken alsnog buiten de boot doordat je het presteren niet meer goed aankan, dan is er nog een laatste redmiddel. Gesprekken met een psycholoog of psychiater om je weer op de rails te krijgen. Zodat je weer mee kunt komen in de ratrace.

Tijd voor een ander verhaal

Let’s be real, er is niks mis met yoga, meditatie, veel zelfhulpboeken en andere hulpmiddelen. Het helpt je om in balans te blijven als je dat fijn vindt, maar dit is niet genoeg. Het is ook nu tijd voor een ander verhaal, in plaats van nog meer de verantwoordelijkheid bij het individu te leggen. Een samenleving is zo sterk als alle individuen tezamen, en de dynamiek daartussen. Laten we andere waarden weer belangrijker maken in plaats van ons te veel richten op uiterlijke schijn en status. Ik kijk zelf liever bijvoorbeeld naar bekende mensen die wel waarde toevoegen op Insta of andere social media. Neem als voorbeeld Marcus Rashford, een prof voetballer van Manchester United, die onlangs Koninklijk is onderscheiden voor zijn gevecht tegen kinderarmoede. Een mooi voorbeeld van een populaire kerel die zijn platform gebruikt voor het toevoegen van waarde.

Laten we dus een andere definitie van ‘succesvol’ hanteren: wat je doet voor de medemens. En wat mij betreft mag je dat heus af en toe op social media delen, als je zeker weet dat je hiermee inspireert.