Eerder is op onze website al eens gesproken over bigorexia (muscle dysmorphia): het obsessief groter en sterker willen worden [1]. Dit keer leg ik uit wat het risico is van het doorslaan in gezond eten, los van de ambitie om groter te worden. Een gezonde levensstijl is een prima doel, maar het is niet verstandig als het obsessief wordt.
De centrale vraag is: wanneer wordt de focus op gezond ongezond?
Inhoudsopgave
Wat is gezond eten, en wanneer is het niet meer gezond?
Gezond of clean eten betekent voor iedereen iets anders. Sommige mensen eten glutenvrij, anderen eten geen toegevoegde suikers en sommige mensen willen geen dierlijke producten eten. Iedereen maakt zijn eigen keuzes op dit gebied, en dit is niet per se slecht. Ieder mens is immers anders en reageert anders op bepaalde soorten voedsel.
Je moet gaan opletten wanneer deze keuzes je leven lam gaan leggen. Dit uit zich in het gevoel dat je gevangen raakt in je dieetkeuzes. Je dieet kan dan op een enorm negatieve wijze je leven, je zelfbeeld en je gezondheid gaan beheersen. Als de obsessie voor gezond en puur eten bijna maniakaal wordt, begint het op een eetstoornis te lijken [2].
Wat is orthorexia precies?
Orthorexia is de officieuze (niet-DSM/ICD) term voor een stoornis die symptomen omschrijft van obsessief gedrag in het hanteren van een zo gezond mogelijk dieet. De term orthorexia is voor het eerst genoemd door arts Steven Bratman in 1996. Hij constateerde dat sommige patiënten een ongezonde obsessieve relatie met gezond en ‘puur’ eten ontwikkelden, wat ze niet zo veel voordelen opleverde als ze aanvankelijk gehoopt hadden. Orthorexia vertoont een aantal overeenkomsten met eetstoornissen als anorexia nervosa. De focus ligt bij orthorexia echter niet op dun zijn of afvallen, maar op gezond en ‘puur’ eten. Mensen met orthorexia zijn in hun zelfbeeld sterk afhankelijk van de puurheid van het eten dat ze genuttigd hebben, op een bijna obsessieve manier. Ze vinden zichzelf goed als ze in hun ogen gezond hebben gegeten en bekritiseren zichzelf wanneer dit niet is gelukt. [3]
Door zichzelf te strenge regels op te leggen isoleren mensen met orthorexia zich: ze slaan bijvoorbeeld sociale verplichtingen over waar in hun ogen verkeerd eten op tafel komt en zijn continu bezig met het consumeren van ‘puur’ voedsel. Ze vergroten zo de kans om hun eigen gezondheid in gevaar te brengen. Orthorexia zorgt voor een emotioneel verstoorde, zelf-straffende relatie met voedsel waardoor er steeds minder gevarieerd voedsel geaccepteerd wordt. Er wordt steeds meer en meer afgezien van het meedoen aan normale dingen, eten is het enige thema dat de dag beheerst. Let wel, je zou in theorie pas kunnen spreken van orthorexia als dit gedrag langdurig en consistent van aard is, niet als iemand dit bijvoorbeeld een week doet.
Uit onderzoek komt naar voren dat orthorexia mogelijk zijn oorzaken vindt in het willen uitoefenen van een soort totale controle over het eigen handelen, het willen voldoen aan een norm of een maatschappelijk schoonheidsideaal, of het willen vinden van een identiteit. Dit alles achter een gordijn van een gezondheidsideaal [4]. ‘Too much of a good thing is a bad thing’ wordt wel eens gezegd, en dat is hierbij zeker waar. Wees je bewust van je voedselkeuzes en probeer goed te bedenken waarom je deze maakt.
Wat is het verschil tussen orthorexia en gezond eten?
Gezond eten is niet hetzelfde als orthorexia. Je dieetplan of -theorie kan conventioneel, onconventioneel of misschien zelfs bizar zijn, maar dat betekent niet dat er ook direct sprake is van orthorexia. De term orthorexia is alleen van toepassing wanneer er om je dieetplan of -theorie een eetstoornis ontstaat. Ga dus niet direct denken dat iedere foodie of fitgirl een stoornis heeft; pas wanneer enthousiasme omslaat in obsessie moeten alarmbellen afgaan.
Hoe weet je nu of het te ver gaat?
Om te weten of je te ver gaat in je voedingskeuzes, kun je jezelf de onderstaande vragen stellen. Als je antwoorden je zorgen baren is het altijd goed om contact op te nemen met een huisarts of diëtist om nader advies vragen. Ik zeg niet dat je per se advies moet aannemen, maar jezelf openstellen voor feedback van een professional is altijd goed! De vragen die je jezelf kunt stellen zijn [5]:
- Spendeer je zo veel tijd van je leven aan het denken aan, kiezen van en bereiden van gezond eten dat het normale dingen van je leven in de weg gaat staan, zoals je relatie, je familie, je vriendschappen of je werk?
- Voel je je angstig, schuldig, vies of bevuild door het eten van dingen die je als ongezond of niet ‘puur’ bestempelt? Vind je zelfs het in de buurt zijn van dit voedsel vies, en voel je je oordelend richting mensen die dit voedsel wel eten?
- Zijn je persoonlijke gevoel van vrede, geluk, veiligheid en je zelfbeeld in toenemende mate afhankelijk van de puurheid en gezondheid van het voedsel dat je eet?
- Wil je soms wel een moment creëren voor een cheatmeal, of dingen eten die je eigenlijk minder gezond vindt, maar je merkt dat je dat totaal niet kunt?
- Heb je gedurende de tijd steeds meer voedsel geëlimineerd uit je dagelijkse eetpatroon? Elimineer je nog meer dingen als je nieuwe dieettheorieën tegenkomt?
- Heeft je dieet ervoor gezorgd dat je meer gewicht hebt verloren dan je omgeving goed voor je vindt? Heeft je dieet gezorgd voor andere symptomen van voedseltekorten, zoals haaruitval, verlies van menstruatie of huidproblemen?
Orthorexia is een grijs gebied, maar wanneer je één of meerdere vragen met ‘ja’ beantwoordt, is het goed om eens te rade gaan bij jezelf of je gedrag misschien zorgelijk is. Er kunnen natuurlijk ontzettend onschuldige redenen aan ten grondslag liggen, maar als dat niet zo is moet je goed nagaan of het je leefstijl wel zinvol is. Een gezond en fit leven bestaat uit het hanteren van balansen. Naast inspanning moet er ook ontspanning zijn om te kunnen slagen.
Moeten we orthorexia wel een stoornis noemen?
In België is onderzoek gedaan naar de mening van professionals over de benoeming van nieuwe eetstoornissen, waaronder orthorexia. Er zijn professionals benaderd die aan onderzoek, preventie, diagnostiek of behandeling van eetstoornissen werken. Uit 111 reacties (gekozen op basis van ervaring en type werk dat de professionals deden) zijn een aantal conclusies naar voren gekomen. Orthorexia werd wel aangemerkt als een onderwerp dat serieus bekeken werd en er was interesse naar meer (klinisch) onderzoek, maar ongeveer een kwart van de professionals gaf ook aan het gevoel te hebben dat orthorexia misschien ook wel een product van de populaire media is [6].
Verstandig gezond
Gezond leven is een langetermijnstrategie, waarbij je niet per dag kunt beoordelen of je wel goed aan je doelen hebt gewerkt. Beter is het om te kijken naar de langere termijn. Het is verstandig om begripvol naar jezelf te zijn en met een goed plan te werken. Eventueel kun je je strategie met je naaste omgeving bespreken. In het geval van zorgen is het raadzaam om een huisarts, psycholoog of diëtist te raadplegen. Wees er vooral eerlijk over naar jezelf, dat is het belangrijkste.
Mijn mening
Ik vraag me als psycholoog soms ook wel eens af of publicaties zoals deze bijdragen aan het probleem. FIT.nl doet er alles aan om verstandige, gebalanceerde en eerlijke adviezen te geven, maar dit is lang niet overal het geval. Is de fitness- en gezondheidsindustrie dan misschien niet juist een bouwsteen in het ontstaan van dit extreme gedrag?
Zeker in het geval van orthorexia, waar een overlap bestaat tussen populaire en wetenschappelijke visies, is een kritisch oog essentieel. Psychiatrische of psychologische stoornissen zijn geen objectieve ziektes, maar door wetenschappers en behandelaars gemaakte categorieën. Deze categorieën zijn een uitkomst van onderhandeling, consensus, onderzoek en definities. Orthorexia kan mogelijk verstoord gedrag betreffen, maar of we het ook zo moeten benaderen is een goede vraag. Het is goed om enigszins terughoudend te zijn met het strooien met diagnoses en er een label op te drukken. Het is juist verstandig om empathisch te zijn en mensen niet direct in hokjes te duwen; dat laatste stigmatiseert alleen maar onnodig.
Ik ben ook benieuwd wat onze lezers hierover denken. Laat dus vooral je mening achter in de comments!
Referenties:
[1] https://www.fit.nl/blog/bigorexia-nooit-gespierd-genoeg
[2] Brytek-Matera, A. (2012). Orthorexia nervosa–an eating disorder, obsessivecompulsive disorder or disturbed eating habit. Archives of Psychiatry and psychotherapy, 1(1), 55-60.
[3] Dunn, T. M., & Bratman, S. (2016). On orthorexia nervosa: a review of the literature and proposed diagnostic criteria. Eating behaviors, 21, 11-17.
[4] Donini, L. M., Marsili, D., Graziani, M. P., Imbriale, M., & Cannella, C. (2004). Orthorexia nervosa: a preliminary study with a proposal for diagnosis and an attempt to measure the dimension of the phenomenon. Eating and Weight Disorders-Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 9(2), 151-157.
[5] Bratman, S. (6-2017) The Authorized Bratman Orthorexia Self-Test. Retrieved from http://www.orthorexia.com/the-authorized-bratman-orthorexia-self-test/
[6] Vandereycken, W. (2011). Media hype, diagnostic fad or genuine disorder? Professionals’ opinions about night eating syndrome, orthorexia, muscle dysmorphia, and emetophobia. Eating disorders, 19(2), 145-155.
