Een groot deel van de Nederlanders neemt regelmatig een biertje of wijntje of gaat over op het sterkere spul. Alcohol is een geaccepteerd middel in onze samenleving, ondanks dat we weten dat het niet bepaald gezond is. Maar wat zijn nu precies de gevolgen van alcohol voor je lichaam? En wat kost dit onze maatschappij? Ik zocht het voor jullie uit.
Om duidelijk te maken wat alcohol in je lichaam doet, is eerst een beetje scheikunde nodig. De chemische naam voor alcohol is ethanol. Het komt voor in alcoholische dranken, maar ook in spiritus en medicinale alcohol. Daarnaast is ethanol een belangrijk oplosmiddel in de industrie, en de grondstof voor enkele chemicaliën. Ethanol kan worden bereid uit aardolie of door de gisting van suikerhoudende producten. Deze vergisting, ook wel fermentatie genoemd, is een enzymatisch proces waarbij in een groot aantal stappen uit koolhydraten ethanol en koolzuur ontstaat [1]. Dit ziet er als volgt uit:
C6H12O6 –> 2C2H5OH+2CO2
Alcohol levert energie, namelijk 7 kcal (29 kJ) per gram. Ter vergelijking: eiwitten en koolhydraten leveren beiden 4 kcal (17 kJ) en vetten 9 kcal (37 kJ). In kleine hoeveelheden werkt alcohol opwekkend. Spanning en prikkelbaarheid kunnen verminderen, net als een vermoeidheidsgevoel [1,2].
Alcohol wordt volledig geabsorbeerd. Een proces dat sneller verloopt bij een lege maag (15-30 minuten) dan bij een volle maag (1-3 uur). De alcoholconcentratie in het bloed stijgt dan ook sneller wanneer je drinkt op een lege maag. Eiwit- en vetrijke voeding vertragen de absorptie. Alcohol wordt voor 80% opgenomen in de dunne darm en voor 20% in de maag. Na absorptie vindt de verwerking plaats in de lever. Hier wordt de ethanol afgebroken door het enzym alcohol-dehydrogenase tot acetaldehyde, wat verantwoordelijk is voor onder andere die vervelende kater de volgende dag. De acetaldehyde wordt afgebroken tot acetyl-co-enzym A (actief acetaat). De energie die bij dit proces vrijkomt, wordt door de lever gebruikt als alternatieve brandstof. Voor de verbranding van acetyl-co-enzym A is een ander enzym nodig: NAD+. Echter ontstaat in de lever een tekort, waardoor de acetaat aan het bloed wordt afgegeven. Vervolgens wordt in de spieren de rest van het acetaat afgebroken tot koolstofdioxide en water[1].
Krijg je van alcohol een bierbuik?
Alcohol kan wel degelijk invloed hebben op het ontstaan van een bierbuik. De verbranding van alcohol heeft voorrang op de verbranding van de andere energieleverende stoffen eiwit, koolhydraten en vetten. Daarnaast wordt continue extra NAD+ aangemaakt om andere processen door te kunnen laten lopen. Dit gebeurt enerzijds door de afbraak van pyrodruivenzuur:
Pyrodruivenzuur + NADH + H+ –> melkzuur + NAD+
Anderzijds wordt er NAD+ gevormd bij de synthese van vetzuren. Er vindt dus bij de verbranding van alcohol indirect synthese van melkzuur en vetzuren plaats. Als er sprake is van een positieve energiebalans, worden de niet-geoxideerde vetten opgeslagen, onder andere in de buikholte[1].
Hoe snel breek je alcohol af?
De hoeveelheid alcohol die in een bepaalde tijd door de lever kan worden omgezet, wordt bepaald door de activiteit van het enzym alcohol-dehydrogenase. Deze activiteit verschilt per persoon, maar komt ongeveer neer op 100-200 mg alcohol per kilogram lichaamsgewicht per uur. Een voorbeeld: voor een persoon van 65 kilo komt dit neer op 6,5-13 gram alcohol per uur. Eén ml alcohol weegt 0,8 gram. Per uur zet deze persoon 8-16 ml alcohol om, wat overeenkomt met de hoeveelheid in 1 glas alcoholhoudende drank. De omzettingssnelheid wordt overigens niet beïnvloed door buitenlucht, koffie, lichamelijke inspanning, vitamines en andere ontnuchteringsmiddelen.
Het bloedalcoholgehalte (BAG) wordt uitgedrukt in het aantal delen alcohol per 1000 delen bloed; het promillage. Niet voor iedereen leidt dezelfde hoeveelheid alcohol tot hetzelfde BAG. De alcohol wordt namelijk verdeeld over de totale hoeveelheid lichaamsvocht. Het maakt verschil hoe groot je bent, maar ook welk geslacht je hebt. Het lichaam van een vrouw bevat namelijk minder vocht. Je kan je BAG gemakkelijk berekenen:
BAG = (a x 10) / (g x r) – (u-0,5) x (g x 0,002)
Waarin:
a = aantal glazen
g = lichaamsgewicht
r = bij mannen 0,7 – bij vrouwen 0,5
u = het aantal uren vanaf het eerste glas
Bij een BAG van 1% beginnen veel drinkers wartaal uit te spreken. De aandacht, het geheugen, kritisch oordelen en het arbeidstempo zijn verminderd. Bij een BAG van 2% kunnen de meeste mensen niet meer zelfstandig lopen en worden ze gemakkelijk agressief. Als de BAG 3% is, is de persoon onmiskenbaar dronken, diegene hoort en ziet weinig meer. Bij 4% raken de meeste mensen bewusteloos [1].
Gezondheidseffecten van alcohol
Alcohol heeft zowel op de korte als op de lange termijn effecten op de gezondheid. Op korte termijn is het gevolg van overmatig alcoholgebruik de bekende kater. Hier is de vorming van acetaldehyde verantwoordelijk voor. Bij het drinken van enorme hoeveelheden (binge drinking) kan alcohol ook andere gevolgen met zich meebrengen: bewusteloosheid, coma, vergroot risico op ongevallen, hartinfarct en hersenbloedingen.
Op langere termijn zijn de mogelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik: zenuwschade, leververvetting, levercirrose, gastritis, pancreatitis, mond-, keel- en slokdarmkanker, borstkanker en Korsakov. Bij een hoog alcoholgebruik tijdens zwangerschap kunnen afwijkingen bij het ongeboren kind ontstaan, zoals geestelijke achterstand, hyperactiviteit, groeistoornissen en een typische gelaatsuitdrukking.
Is 1 glas alcohol gezond?
In de volksmond hoor je vaak dat het drinken van 1-2 glazen alcohol per dag goed is voor de gezondheid. Matig alcoholgebruik van 1 glas per dag lijkt de kans op bepaalde chronische ziekten te verkleinen, maar vergroot tegelijkertijd met hetzelfde glas de kans op borstkanker. Meer drinken dan 1 glas per dag leidt niet tot meer gezondheidswinst en geeft verhoogde risico’s op beroerte, borstkanker, darmkanker en longkanker. De voordelen van alcohol wegen dus niet op tegen de nadelen. Daarom geldt het advies geen alcohol te drinken, of in ieder geval niet meer dan 1 glas per dag. Dit geldt zowel voor mannen als vrouwen [1,2,3].
Verslaving
Alcohol kan leiden tot lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid of verslaving. Bij lichamelijke afhankelijkheid is steeds meer alcohol nodig voor hetzelfde effect. Als er na lange tijd gestopt wordt met het drinken van alcohol, treden onthoudingsverschijnselen op. Geestelijke afhankelijkheid uit zich in het gevoel niet meer zonder alcohol te kunnen [2].
Obesitas
Uit recent onderzoek in 24 verschillende landen is gebleken dat we over het algemeen meer calorieën binnenkrijgen uit alcohol dan uit frisdrank. In Zuid-Korea was de inname van calorieën uit alcoholische dranken maar liefst vier keer zo hoog als uit frisdranken! Alcohol bevat zelf per gram 7 kcal, echter bevatten deze dranken ook vaak een grote hoeveelheid koolhydraten, 4 kcal per gram. Bij elkaar kan 1 zo’n drankje een behoorlijke hoeveelheid energie leveren. Mensen zijn hier vaak niet bewust van en krijgen zo ongemerkt veel energie binnen [4]. En zoals we onderhand weten: als je meer energie binnenkrijgt dan je verbrandt, kom je aan. Daarnaast zijn mensen sneller geneigd om te snacken of een bezoekje te brengen aan de snackbar na het drinken van een paar glazen alcohol.
Ondervoeding
Zware drinkers die verder weinig eten, kunnen juist afvallen en ondervoed raken. Het verschilt per persoon bij welke hoeveelheid alcohol dat gebeurt. Ook hebben zware drinkers die eenzijdig eten een grote kans op een vitamine-B1-gebrek. Dat komt doordat het drinken van grote hoeveelheden alcohol de opname remt. Dit gebrek kan leiden tot het Wernicke-syndroom, een aandoening van het zenuwstelsel [1,2].
Kosten voor de maatschappij
Begin dit jaar publiceerde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een uitvoerige kosten-batenanalyse. Conclusie: alcoholgebruik kost de Nederlandse samenleving jaarlijks zo’n 2,3-2,9 miljard euro! De totale kosten hierin zijn 8,1 miljard, maar hier gaat 5,5 miljard aan baten vanaf.
- Vroegtijdig sterven: 2,1 miljard euro. Jaarlijks overlijden er bijvoorbeeld al bijna 3000 Nederlanders aan alcoholgerelateerde kanker.
- Productiviteitsverliezen: 1,9 miljard. Dit komt door de gemiddeld 10 uren per jaar waarin Nederlanders er als gevolg van alcohol op hun werk de aandacht niet bij hebben, of niet kunnen werken.
- Verlies van kwaliteit van leven: 1,1 miljard.
- Inzet van politie en justitie: 1,5 miljard.
- Verkeersongevallen: 1 miljard.
- Zorgkosten: 0,4 miljard.
Daarnaast zijn er ook baten voor de maatschappij. Nederlanders geven per jaar 3,8 miljard euro aan alcoholische dranken, ondernemers verdienen 700 miljoen aan alcoholproducten en een miljard verdwijnt aan accijns in de schatkist [5].
Nu ben ik erg benieuwd hoe jullie tegenover alcohol staan. Drinken jullie regelmatig een drankje of laten jullie net als ik de drank staan? Laat het weten in een reactie.
Referenties
[1] Hartman, E. (2006), Mens en voeding. Utrecht: ThiemeMeulenhoff bv.
[2] Voedingscentrum. (2016), Alcohol. Geraadpleegd op 27-10-2016 via http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/alcohol.aspx
[3] Gezondheidsraad. (2015). Richtlijn goede voeding. Geraadpleegd op 27-10-2016 via https://www.gezondheidsraad.nl/nl/taak-werkwijze/werkterrein/gezonde-voeding/richtlijnen-goede-voeding-2015
[4] The Guardian. (2016). Most countries get more calories from alcohol than soft drinks – study. Geraadpleegd op 27-10-2016 via https://www.theguardian.com/society/2016/oct/17/brits-calories-alcohol-sugary-drinks
[5] de Wit GA, van Gils PF, Over EAB, Suijkerbuijk AWM, Lokkerbol J, Smit F, Mosca I, Spit WJ (2016) Maatschappelijke kosten-batenanalyse van beleidsmaatregelen om alcoholgebruik te verminderen : Social cost-benefit analysis of regulatory policies to reduce alcohol use in The Netherlands. Geraadpleegd op 27-10-2016 via http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Wetenschappelijk/Rapporten/2016/oktober/Maatschappelijke_kosten_batenanalyse_van_beleidsmaatregelen_om_alcoholgebruik_te_verminderen_Social_cost_benefit_analysis_of_regulatory_policies_to_reduce_alcohol_use_in_The_Netherlands
Leuk artikel om te lezen, weer een eye opener om even kritisch naar mijn eigen alcohol gebruik te kijken. Met name de kosten voor de maatschapij vind ik schokkend hoog.
Zelf drink ik met enige regelmaat alcohol. Doorgaans alleen in het weekend +- 3-4 glazen per avond. Door de week alleen in uitzonderlijke gevallen maximaal 2 glazen op een avond. Wellicht dat ik dit nog wel iets verder terug zou willen brengen maar aan de andere kant hoort het voor mij ook bij het genieten van het leven.
Superinteressant artikel, alleen klopt het niet dat spanning en prikkelbaarheid kunnen verminderen, net als een vermoeidheidsgevoel.
Door het verdovende effect is dit slechts een illusie, net als bij roken en meteen ook de reden dat mensen denken dat een beetje geen kwaad kan.
Alcohol is de meest geaccepteerde (sociale) verslaving maar heeft echt alleen maar nadelen. Mensen denken dat ze pas verslaafd zijn als ze meer dan 1 of 2 glazen per dag drinken, maar ook dat is niet waar. Je bent verslaafd als je niet zonder iets kunt, of het nou veel of weinig en zeker als je het elke dag MOET hebben. Een supergoed boek hierover is ‘Stoppen met alcohol’ van Allen Carr.
Beste Han,
Bedankt voor je reactie. Waarom zou het effect niet op kunnen treden? Ook als je het een illusie noemt het is een effect. Net als bij een placebo: effect is effect of het nu ergens door veroorzaakt wordt of niet. Ik ben het met je eens hoor, dat als je iets moet hebben je het al snel een verslaving kan noemen, maar dit zijn de officiële normen 🙂 en ik denk dat de meeste verslaafden het niet bij een drankje houden.
Groetjes Neeke
Je haalt twee dingen door elkaar. Alcohol produceert de illusie van ontspanning door verdoving. Een placebo effect produceert een daadwerkelijk resultaat op basis van een illusie.
Ach het resultaat komt op hetzelfde neer. Iemand ervaart een bepaald effect.
Nee, het resultaat is dus NIET hetzelfde. Dat is juist mijn punt.
Beste Han,
Ik denk dat we elkaar verkeerd begrijpen. U zegt dat alcohol de illusie van ontspanning produceert. Het lijkt mij dat het effect dan is dat iemand door die illusie daadwerkelijk ontspant. Hetzelfde kan je krijgen als je met een placebo pilletje zegt dat iemand ontspant en iemand ook ontspant. Het eindresultaat is in beide gevallen dat iemand ontspannen is. Echter is deze hele discussie niet relevant voor dit artikel. Dit artikel waarschuwt juist voor de negatieve effecten van alcohol, volgens mij iets wat u sterk aan het hart gaat. Laten we dan niet gaan focussen op de definitie van wat een placebo is ja of nee
Deze discussie is wel relevant, omdat heel veel mensen eigenlijk wel weten dat drinken niet goed is, maar het toch doen omdat ze denken dat het ze helpt ontspannen. Maar ze ontspannen NIET omdat ze alleen maar zichzelf verdoven met alcohol. Het zelfonstpannend vermogen van iemand wordt hier ook nog eens door ondermijnd. Daardoor wil men nog een glas en iedere keer als men in een gelijke situatie van gespannenheid is weer drinken.
Een placebo is helemaal niet schadelijk en geeft wel een daadwerkelijke ontspanning omdat iemand niet verdoofd is en daardoor in staat is zichzelf te ontspannen, ook als denkt hij dat het door de placebo komt. Sorry dat ik hier over doordraaf maar het lijkt me dat als je jezelf als sportdiëtiste en personal coach profileert de nuances hierin juist heel belangrijk zijn..
Beste Han,
Laten we nu niet persoonlijk gaan aanvallen.. ik denk dat ik wel weet waar ik enigszins een nuance in moet leggen als diëtist. Ik benoem hierboven toch aardig de negatieve effecten van alcohol, sterker nog ik benoem alle bekende effecten van alcohol, dus zowel positief als negatief. Een mogelijk, nogmaals mogelijk effect is dat alcohol opwekkend of ontspannend werkt. Of een persoon nu verdoofd wordt ja of nee, de persoon kan zich ontspannen voelen. Zeg ik dat dit gezond is, zeg ik dat je hierdoor alcohol moet drinken? Nee! Ik geef verderop het advies om niet dagelijks alcohol te drinken vanwege de negatieve gezondheidseffecten. Echter vind ik het juist belangrijk ook om deze punten te benoemen, ook om objectief te blijven.
Beste,
Ik schrok toch even toen ik dit artikel las. Ik drink niet op doordeweekse dagen, maar in het weekend toch wel behoorlijk. Soms tot wel meer dan een half krat bier per dag.
Ik was mij al bewust van de nadelen van alcohol en dit artikel heeft dat gevoel alleen maar versterkt.