Feit of fabel: kom je aan van antipsychotica?

Het gebruik van antipsychotica is de afgelopen jaren flink toegenomen. Een veelgehoorde klacht van gebruikers van deze medicijnen is dat ze flink aankomen. Waardoor komt dit? Wat zijn de gevolgen en wat kan je er tegen doen? Ik zocht het voor jullie uit. 

Antipsychotica versus antidepressiva

Vaak wordt gedacht dat antipsychotica en antidepressiva hetzelfde zijn. Antidepressiva en antipsychotica zijn inderdaad allebei vormen van medicijnen die inwerken op het brein. Ze worden gebruikt om verschillende psychiatrische aandoeningen te behandelen. Toch zijn het totaal verschillende vormen van medicatie. Dit heeft vooral te maken met de werking.

Antidepressiva oefenen vooral invloed uit op de beschikbaarheid van neurotransmitters serotonine en noradrenaline. Deze stoffen zijn betrokken bij de stemming en emoties. Antidepressiva verhogen de concentratie van deze stofjes in de hersenen. Hierdoor kan het gevoel van somberheid verminderen. Antidepressiva worden dan ook vooral voorgeschreven bij mensen met een sombere stemming of depressieve gevoelens en gedachtes.

Antipsychotica hebben invloed op het metabolisme van de neurotransmitter dopamine. Hoge concentraties dopamine maken dat de hersenen anders gaan werken en dat informatie anders wordt doorgegeven. Antipsychotica verlagen de concentratie van dopamine in de hersenen. Hierdoor is de kans groter dat de informatie wel weer op de goede manier wordt doorgegeven. Op die manier kan antipsychotica helpen om uit een psychose te komen. Het wordt dan vooral voorgeschreven bij mensen met psychosen, wanen, hallucinaties, schizofrenie, manieën en bipolaire stoornissen [1][2].

In dit artikel heb ik het over de bijwerkingen van antipsychotica.

Bijwerkingen

Bijwerkingen van antipsychotica verschillen per soort medicijn en per persoon [2][3][4]. De meest voorkomende voedingsgerelateerde bijwerkingen beschrijf ik hieronder.

Maag-darmklachten

Antipsychotica kunnen misselijkheid, obstipatie, maagzuur en een opgeblazen gevoel veroorzaken [6].

Droge mond

Een eerste veelgehoorde klacht van gebruikers van antipsychotica is een droge mond. Het gebruik van antipsychotica zorgt voor veranderingen in het speeksel. Dit kan leiden tot een droge mond. Dit is niet alleen erg vervelend, maar verhoogt ook het risico op gaatjes en ontstekingen in de mond. Door lichtzure producten zoals thee met een smaakje, yoghurt, water met citroen of munt te gebruiken kan je de speekselproductie stimuleren en de klachten verminderen. Ook zuigen op een kauwtablet met xylitol of kauwen op suikervrije kauwgom met xylitol verhoogt de speekselproductie. Op die manier bescherm je je tandglazuur ^[7].

Gewichtstoename

Een veelvoorkomende bijwerking bij het gebruik van antipsychotica is gewichtstoename. Deze is het hoogst in de eerste zes weken na het starten met de medicatie. Wisselen van medicatie geeft helaas geen gewichtsafname ^[8]. Maar waardoor komt het dat je aankomt bij het gebruik van antipsychotica? Dit komt omdat antipsychotica de histamine 1- en serotonine 2c-receptoren blokkeren. Histamine 1- receptoren zijn betrokken bij de eetlust. Door de blokkade van deze receptor neemt de eetlust toe. Door blokkade van de serotonine 2c-receptor kan hyperinsulinemie ontstaan. Ofwel een verhoogd insulinegehalte. En dat verklaart ook meteen de volgende veelvoorkomende bijwerking. Door het verhoogde insulinegehalte kunnen namelijk eetbuien ontstaan. Hierbij lijkt er vooral een voorkeur te zijn voor snelwerkende suikers ^[9].

Een ander effect van de medicatie is het optreden van sufheid, slaperigheid en vermoeidheid. Gebruikers van antipsychotica liggen hierdoor vaak langer in bed. Dit leidt niet alleen tot een onregelmatiger eetpatroon, maar ook tot een lager energiegebruik [3].

Kortom, de eetlust en kans op eetbuien neemt toe en daarmee de energie-inname, terwijl het energiegebruik afneemt. Dit verklaart de gewichtstoename.

Diabetes type 2

Een ander mogelijk gevolg van hyperinsulinemie is het ontwikkelen van insulineresistentie en glucose-intolerantie. Dit vergroot de kans op diabetes type 2. De eerdergenoemde gewichtstoename kan een andere oorzaak zijn van het ontstaan van diabetes type 2. Vooral als dit leidt tot overgewicht met een ‘buikje’. Dit noemen we ook wel abdominale obesitas. Als er daarnaast ook nog weinig bewogen wordt, word het risico hierop nog een stuk groter [4].

Hart-en vaatziekten

Abdominale obesitas zorgt ervoor dat de hoeveelheid vrije vetzuren in het bloed toeneemt. Hierdoor daalt het gezonde HDL-cholesterol. Terwijl het triglyceridengehalte en het ongezonde LDL-cholesterol stijgen. Maar ook zonder overgewicht kan dit gebeuren. Dat komt omdat een antipsychoticum een direct effect heeft op de insulinegevoelige weefsels. Een te laag HDL-cholesterol en een te hoog LDL-cholesterol verhogen het risico op hart- en vaatziekten. De verhoogde vrije vetzuren in het bloed kunnen daarnaast ook leiden tot hypertensie en een te hoge bloedsuikerspiegel. Ook dit kan het risico op hart- en vaatziekten verhogen ^[10].

Metabool syndroom

Vooral de antipsychotica olanzapine en clozapine verhogen het risico op het metabool syndroom. Het metabool syndroom is een samenhang van verschillende symptomen. Wanneer er sprake is van drie van de vijf volgende criteria is er sprake van metabool syndroom:

• Een middelomtrek groter dan 102 cm bij mannen of 88 cm bij vrouwen
• Een te hoge bloeddruk (>130/85)
• Verhoogde triglyceriden (>1,7 mmol/L nuchter)
• Een verlaagd HDL-cholesterol (<1, mmol/L nuchter bij mannen of <1,29 mmol/L nuchter bij vrouwen)
• Verhoogde bloedglucosewaarden (>6,1 mmol/L nuchter) [11].

Laat je regelmatig onderzoeken

Het is belangrijk dat je in overleg met je arts regelmatig je gezondheid laat onderzoeken als je deze medicijnen gebruikt. Houd je gewicht, buikomtrek en bloeddruk in de gaten. Daarnaast moeten je bloedwaarden regelmatig gecontroleerd worden. De belangrijkste hierbij zijn de nuchtere glucose, LDL-, HDL- en totaal cholesterol en triglyceriden. Overleg met je arts wanneer en hoe vaak deze bepaald moeten worden.

En verhoogde bloedsuikerspiegel of verhoogd cholesterolgehalte geven niet direct klachten. Wees daarom extra alert als je in korte tijd flink bent aangekomen. Maar ook als er diabetes of hart- en vaatziekten in de familie voorkomen ^[6]. Ongezonde voeding, weinig beweging, roken, alcohol drinken of drugs gebruiken verhogen ook het risico op metabool syndroom.

Wat kun je zelf doen?

Je leefstijl speelt een belangrijke rol in het ontwikkelen van overgewicht en metabool syndroom. Wat kan je zelf doen om het risico hierop zo klein mogelijk te maken?

Voeding

Antipsychotica kunnen zoals eerder benoemd leiden tot een grotere eetlust en eetbuien. Door slimme keuzes te maken met je voeding kan je hier gemakkelijker mee omgaan. Verdeel de maaltijden goed over de dag en kies voor 3 hoofdmaaltijden en zo’n 3 tussenmaaltijden. Kies voor voedingsmiddelen die langer verzadigen. Dus liever geen producten met snelwerkende suikers maar voedingsmiddelen rijk aan eiwit en vezels. Denk aan een volkoren cracker met kipfilet, een gekookt eitje of een schaaltje magere (soja)kwark met een stuk fruit. Snackgroenten zoals wortels, komkommer, paprika en tomaatjes kunnen ook goed verzadigen terwijl ze relatief weinig energie leveren.

Is je cholesterolgehalte te hoog? Met aanpassingen in je voeding kan je je cholesterolgehalte verlagen. Dit door meer producten met onverzadigde vetten te kiezen en minder producten met verzadigd vet. Dus meer noten, oliën en vette vis en minder vette vleessoorten, roomboter of kokosvet.

Bepaalde medicijnen kunnen een wisselwerking hebben met voeding. Zo kan een te hoge cafeïne-inname de werking van clozapine en olanzapine versterken. Bij quetiapine en aripiprazol kan grapefruit, cranberry, gojibes en pomelo leiden tot meer bijwerkingen. Ook alcohol versterkt de werking van antipsychotica. Daarom wordt het gebruik van alcohol afgeraden ^[4,10,12,13].

Kom je er zelf niet uit? Maak dan een afspraak met een diëtist.

Kom in beweging

Inactiviteit speelt een belangrijke rol in het ontwikkelen van metabool syndroom. Probeer daarom, hoe lastig het ook kan zijn, om meer in beweging te komen of in beweging te blijven. Je hoeft hiervoor echt niet elke dag uren in de sportschool te zweten. 3-5 keer per week 30 minuten in beweging komen kan al een gunstig effect hebben ^[4,14].

Ten slotte

Gewichtstoename is een veelvoorkomende bijwerking bij het gebruik van verschillende soorten antipsychotica. Het kan erg lastig zijn om dit zo veel mogelijk te beperken. Weet dat je dit niet alleen hoeft te doen. Merk je dat je problemen hebt met betrekking tot je voeding, gewichtstoename of andere voedingsgerelateerde klachten? Neem dan contact op met een diëtist of vraag je behandelend arts voor een verwijzing.