Voedselkeuzelogo’s: welke zijn er en werken ze?

Gezonde keuzes maken in de supermarkt blijft lastig. Niet alleen vanwege alle tegenstrijdige berichten over wat nu wel of niet gezond is, maar ook door misleidende claims op verpakkingen zelf. Er bestaat veel discussie over wat aan misleidende verpakkingen te doen is. Zo vind je tegenwoordig verschillende voedselkeuzelogo’s op verpakkingen die zouden moeten aangeven hoe gezond een product is. Denk bijvoorbeeld aan het ‘Ik kies bewust’-logo. Maar hoe nuttig zijn deze logo’s eigenlijk?

Verschillende logo’s

Nederland is overigens niet het enige land met zulke voedselkeuzelogo’s. In 2015 werden deze gebruikt in 14 verschillende Europese landen en droeg 2% van de producten in Europa een logo. In Nederland heeft maar liefst 12% van de producten een voedselkeuzelogo. Hiermee steken we ver uit boven het Europese gemiddelde. De bekendste en meestgebruikte logo’s in Europa zijn ‘Choices’ (waaronder ’t Vinkje), ‘Keyhole’, ‘Multiple traffic light’ (het zogenaamde stoplichtlogo) en het ‘Heart symbol’. Allemaal met hetzelfde doel, namelijk het ondersteunen van de consument in het maken van een gezondere keuze [1]. Wel doen ze dit allemaal op een andere manier…

’t Vinkje

In 2011 werd ’t Vinkje geïntroduceerd als een samensmelting van het ‘Ik kies bewust’-logo en het klavertje van de Albert Heijn. Op steeds meer verpakkingen kon je een groen of blauw vinkje vinden. Dit gaf aan of een product een gezonde of bewuste keuze was. De organisatie ervan was in private handen en er moest betaald worden voor het logo.

De kosten voor het mogen gebruiken van ’t Vinkje door een producent waren afhankelijk van de grootte van het bedrijf en het aantal producten. De prijzen varieerden tussen de €1900 tot €99.o00! Het is dus maar de vraag of het logo inderdaad op het meest gezonde product te vinden was, gezien niet elk bedrijf zo’n bedrag kon of wilde betalen. 

’t Vinkje bleek helaas meer verwarring te scheppen dan te helpen een gezondere keuze te maken. Vooral omdat ongezonde producten óók een Vinkje konden krijgen. Eind 2016 heeft de minister van volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) dan ook aangegeven dat ’t Vinkje zal verdwijnen. Sindsdien wordt er gezocht naar een verbeterde vervanging voor dit keurmerk. Staatssecretaris Blokhuis van VWS heeft toegezegd onderzoek te gaan doen naar een nieuw voedselkeuzelogo [1]. Hoog tijd om te kijken hoe onze buurlanden dit doen; misschien hebben zij betere ideeën.

Stoplichtlogo’s

Een voedselkeuzelogo met verkeerslichtkleuren heeft volgens het Algemeen Dagblad de voorkeur van de meerderheid van de Tweede Kamer. Uit een onderzoek van de Consumentenbond blijkt dat ook de meeste consumenten hier een voorstander van zijn. Een onderzoek vanuit de Wageningen Universiteit  gaf in 2014 al aan dat dit logo gemakkelijker te begrijpen is dan ’t Vinkje [2].

Een doorsnee productlabel geeft per 100 gram de hoeveelheid energie, vet, verzadigd vet, zout en suiker aan. Deze hoeveelheden worden vergeleken met de zogenaamde referentie-inname (RI). De kleuren van het stoplichtlogo geven aan of deze hoeveelheid relatief hoog (rood), gemiddeld (oranje) of laag (groen) is. In Engeland gebruiken ze dit logo, gebaseerd op de richtlijnen van de Food Standard Agency. De organisatie van dit logo ligt in handen van de overheid. Dit heeft een groot voordeel, namelijk dat elk product een logo kan krijgen zonder dat ervoor betaald hoeft te worden.

Er wordt niet direct aangegeven of een product wel of niet een gezonde keuze is; het geeft informatie en een oordeel over verschillende voedingsstoffen. Een nadeel aan dit systeem is dat de criteria voor alle producten gelijk liggen en er niet gekeken wordt naar een productgroep [1]. Zo wordt het een beetje appels met peren vergelijken… Als je naar een richtlijn voor verzadigde vetten kijkt, dan komen producten die rijk zijn aan vetten en dus ook meer verzadigd vet bevatten niet in aanmerking voor een positief oordeel, terwijl limonade -dat weliswaar geen vetten bevat, maar wel veel suiker- dan gezonder lijkt.

In Frankrijk maken ze gebruik van de zogenoemde Nutri-score, een variatie op het stoplichtlogo. Dit logo heeft vijf kleuren: rood, oranje, geel, lichtgroen en donkergroen. Donkergroene producten zijn het gezondst. De rode daarentegen zijn de uitzonderingsproducten. Zie het als een energielabel, maar dan voor voeding.

Directieve logo’s

In Scandinavië, IJsland, Litouwen en Denemarken doen ze het anders. Hier krijgen alleen producten die een gezondere keuze zijn een logo. In deze landen wordt gebruik gemaakt van het Keyhole-logo. Producten worden per productgroep met elkaar vergeleken; in tegenstelling tot het stoplichtlogo, waarin alles onder dezelfde criteria valt. De criteria zijn gebaseerd op de Nordic Nutrition Recommendations, welke vergelijkbaar zijn met onze ‘richtlijnen gezonde voeding’, en het logo wordt beheerd door de overheid. Er zijn geen kosten aan verbonden voor een fabrikant om een logo te krijgen.

In Finland is door 7 voedingsdeskundigen en medici van de FDA het Heart symbol ontwikkeld. Het is in handen van een non-overheidsorganisatie en laat net als het keyhole-logo zien welk product de gezondste keuze is. Er wordt een jaarlijkse vergoeding gevraagd voor het dragen van dit logo. Dit bedrag is afhankelijk van de omzet van het bedrijf en start bij €500,-. Kleine bedrijven kunnen tot 60% korting krijgen. Hoe meer producten van een bedrijf het logo dragen, des te lager de kosten. Kortom, het kan een mooie stimulans zijn voor fabrikanten om hun producten te verbeteren [1].

Invloed op de consument

Zo veel verschillende logo’s, maar werken ze ook? Er zijn verschillende factoren van invloed op het effect van een logo op het keuzegedrag van de consument: aandacht, waardering, begrip en gebruik. Deze factoren hangen met elkaar samen. Aandacht is een voorwaarde voor waardering en begrip. Het gebruik van een logo wordt weer beïnvloedt door waardering en begrip ervan. Simpele logo’s krijgen meer aandacht dan complexe logo’s. Daarnaast is consistentie van plaatsing op de verpakking belangrijk. Als het logo op een vaste plek terug te vinden is, krijgt deze meer aandacht. Toch is de aandacht die de consument heeft voor een logo vaak te kort om een bewuste keuze te maken. Een logo moet dus zo simpel mogelijk zijn. Daarbij is het belangrijk dat consumenten het logo begrijpen [3].

Uit een meta-analyse uit 2016 gaven consumenten 18% vaker aan gezondere keuzes te maken als ze keken naar de voedselkeuzelogo’s in vergelijking met de groep die er niet naar keek. Dit bleek in de praktijk helaas niet te leiden tot een lagere calorie-inname of betere voedingskeuzes: ze hadden slechts het idéé dat ze een gezondere keuze maakten. Het is dus belangrijk dat de logo’s goed te begrijpen zijn en dat de consument daadwerkelijk de beste keuze kan maken. De betreffende onderzoeken zijn echter allemaal in een gesimuleerde omgeving uitgevoerd bij een kleine groep proefpersonen. Verder onderzoek in een natuurlijke situatie onder een grotere onderzoekspopulatie is dan ook gewenst. Op dit moment is er nog geen wetenschappelijk bewijs dat een voedselkeuzelogo daadwerkelijk helpt om gezondere keuzes te maken [4].

Ik ben benieuwd… Waar letten jullie op bij het maken van een voedingskeuze? En wat helpt voor jou om een gezondere keuze te maken? Vind je een logo nuttig, of let je er amper op? Laat het me weten in een reactie!