Onderzoek: veroorzaken milkshakes een ‘dopamine rush’ zoals drugs?

Er wordt vaak gezegd dat ongezond voedsel, zoals milkshakes of snacks met veel suiker en vet, ons brein op dezelfde manier zou prikkelen als drugs als heroïne. Wetenschappers hebben dit theoretisch onderbouwd [1]. Maar klopt dat wel? Een recente gecontroleerde studie bij 50 volwassenen geeft een ander beeld [2].

Studie in het kort

Onderzoekers lieten deelnemers een milkshake drinken met veel suiker en vet (420 kcal; 60% vet, 33% suiker, 7% eiwit). Vervolgens maakten zij hersenscans (PET-scan) om de dopamine-activiteit in het beloningssysteem te meten.

• Opzet: deelnemers kregen eerst een gestandaardiseerd dieet gedurende 5 dagen en deden daarna 2 hersenscans (één nuchter en één na de milkshake).
• Resultaten: de milkshake leidde niet tot een meetbare toename in dopamine in het striatum, een hersengebied dat sterk betrokken is bij beloning en motivatie.
• Variatie: sommige deelnemers vertoonden wel een lichte dopamine-stijging, vooral degenen die zich sterker hongerig voelden vóór de test. Dit hing echter niet samen met BMI of vetpercentage.
• Beleving: deelnemers die wél een dopamine-stijging hadden, gaven aan dat de milkshake lekkerder smaakte en dat ze er meer van wilden.

Wat betekent dit?

De resultaten ondermijnen de veelgehoorde theorie dat ongezond eten net zo’n sterke dopamine-‘kick’ geeft als drugs als cocaïne of amfetamine. Bij drugs is het duidelijk aangetoond dat er enorme dopaminepieken ontstaan die nauw samenhangen met verslavend gedrag [3]. Dit laat al binnen enkele minuten een flinke stijging zien van dopamine [3]. Bij voedsel blijkt dit effect veel kleiner of soms helemaal niet aanwezig te zijn. Er zijn een aantal kleine studies (minder dan 12 respondenten) die wel een effect laten zien [4][5]. Deze grotere studie (N=50) laat geen effect zien en een overzichtsstudie uit 2024 geeft ook aan dat het effect gemixt is en het bewijs onvoldoende eenduidig is en niet overtuigend in één richting wijst [6].

Kanttekeningen

Daarbij moet worden opgemerkt dat:

• Hersenscans zoals een PET-scan een lage gevoeligheid hebben voor subtiele veranderingen. Dit geldt vooral bij subtiele stimuli zoals voedsel, waar de signalen veel kleiner zijn dan bij drugs. Dit maakt het waarschijnlijk dat voedsel-gerelateerde dopamineveranderingen vaak ónder de detectiegrens blijven.
• Dopamine niet alleen beloning regelt, maar ook beweging, leren en motivatie. Het systeem reageert vooral sterk op verrassingen en situaties waarin leren centraal staat.
• In het lab wordt een milkshake vaak minder “belonend” ervaren dan in een natuurlijke omgeving met sfeer zoals in een restaurant of op een zomerse dag met een ijsje. Dopamine reageert sterk op verwachting en verrassing — factoren die hier grotendeels afwezig waren.

Breder perspectief

Het idee dat obesitas direct wordt veroorzaakt door een dopaminestijging na ongezond eten wordt door dit onderzoek minder waarschijnlijk. Dopamineveranderingen hangen waarschijnlijk meer samen met levensstijl en gewoontes op de lange termijn (zoals slaap, stress, beweging en consistent eetgedrag) dan met één enkele maaltijd.

Interessant is dat honger wél een rol speelde bij de proefpersonen: hoe hongeriger iemand was, hoe groter de dopamine-respons en hoe smakelijker de milkshake werd ervaren. Dit sluit aan bij de rol van ghreline, het zogenaamde ‘hongerhormoon’, dat het brein gevoeliger maakt voor voedselprikkels.

Daarnaast spelen mogelijk ook andere systemen, zoals het opioïde- en endocannabinoïde-systeem, een rol bij voedselbeloning. Het draait niet alleen om een uitkomstmaat. Deze systemen lijken sterker samen te hangen met smaak, plezier en portiegrootte, en worden momenteel onderzocht in relatie tot overeten en obesitas.

Conclusie

Deze goed uitgevoerde studie laat zien dat een milkshake waarschijnlijk niet hetzelfde effect heeft op ons beloningssysteem als drugs. De hedendaagse consensus is vaak dat obesitas en overeten niet kunnen worden herleid tot één neurobiologisch mechanisme, maar tot een samenspel van neurobiologie (dopamine, opioïden, endocannabinoïden), gedrag, omgevingsfactoren en leermechanismen.