Interview met bewegingswetenschapper en fysiotherapeut Maarten van der Worp

Deze week een interview met een echte hardloopexpert. Maarten is vorig jaar gepromoveerd aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn promotie betrof de risicofactoren voor het ontstaan van hardloopblessures en hij onderzocht hierbij specifiek de hardlopersknie. Wij vroegen hem de hardloopkleren van het lijf!

Hi Maarten, kun je eerst wat meer vertellen over jezelf?

Ik loop drie keer in de week hard, op recreatief niveau. Ik vind de 10 kilometer de leukste afstand om te lopen. Naast mijn hobby’s ben ik werkzaam als manueel en sportfysiotherapeut in Utrecht bij de Stichting Academie Instituut Fysiotherapie PLUS. Daar heb ik samen met mijn collega, Holger Drechsler, ongeveer 10 jaar geleden het expertisecentrum Hardloopblessurevrij.nl opgezet. Het doel van dit expertisecentrum is om hardlopers met een blessure weer klachtenvrij te kunnen laten genieten van hardlopen. Maar ook voor preventief advies kun je bij ons terecht. Dit alles voor zowel de beginnende hardloper als ook voor de (ver)gevorderde loper. Dit doe ik 3 dagen in de week.

Daarnaast ben ik vorig jaar gepromoveerd in Nijmegen en daarbij heb ik gekeken naar de risicofactoren voor het ontstaan van hardloopblessures. Ik heb gekeken naar de algemene risicofactoren, maar ook specifiek naar risicofactoren voor het ontstaan van hardloopblessures bij dames die meededen aan de Marikenloop.

Ben je ooit begonnen met de studie fysiotherapie?

Ja, in 1988 ben ik met fysiotherapie begonnen. Eerst heb ik sportfysiotherapie gedaan en toen ik dit afgerond had ben ik bewegingswetenschappen gaan studeren. Ik heb de specialisatie manuele therapie gedaan in Brussel.

Je bent gepromoveerd met het onderzoek naar de risicofactoren voor hardloopblessures. Hoe ben je op het onderwerp gekomen?

In het hardlopen was ik natuurlijk al geïnteresseerd omdat ik dat zelf deed en het expertisecentrum hardloopblessurevrij.nl al had.

In eerste instantie was ik geïnteresseerd in de hardlopersknie; het iliotibiale band syndroom (ITBS). Ik was met name benieuwd wat er bekend was in de literatuur ten aanzien van deze hardloopblessure. Ik keek hierbij naar de risicofactoren van het ontstaan ervan, maar ik was vooral geïnteresseerd naar de diagnostiek en behandeling van deze veelvoorkomende hardloopblessure om zo de geblesseerde hardloper goed te kunnen behandelen in de praktijk. Net toen we deze literatuurstudie hadden afgerond kwam er een subsidieronde voorbij vanuit ZonMw en door adequaat reageren van mijn (co)promotoren prof. Ria Nijhuis en dr. Bart Staal hebben we onderzoek kunnen doen naar de risicofactoren voor het ontstaan van hardloopblessures bij de dames die deelnamen aan de Marikenloop in Nijmegen.

Waar komt jouw interesse en motivatie vandaan?

Ik vind het interessant om te kijken naar het feit dat de ene hardloper wel en de ander geen hardloopblessure krijgt. Tevens ben ik geïnteresseerd in de factoren die het herstel na zo’n blessure bevorderen en welke factoren juist het herstel belemmeren. Daarnaast is het natuurlijk belangrijk om te zorgen dat, wanneer iemand weer blessurevrij hardloopt, dezelfde blessure niet terugkomt; dus wat kan je doen om een recidief te voorkomen?

Zijn we eigenlijk nog wel gemaakt om te hardlopen?

“Gemaakt” om te hardlopen, dat weet ik niet, maar het lichaam kan het goed aan als er op zorgvuldige wijze getraind wordt. Natuurlijk is hardlopen laagdrempelig, maar de sport moet niet onderschat worden, want er ontstaan veel blessures bij. Een goede opbouw en goede begeleiding voor onder andere looptechniek en met oefeningen is naar mijn inzien essentieel.

Welke blessures komen het meeste voor bij hardlopers?

De knieblessures. Bij de dames die deelnamen aan de 5 kilometer van de Marikenloop vonden we wel dat er veel onderbeen-, heup- en/of liesklachten naar voren kwamen, maar over het algemeen zie je toch wel dat knieklachten prominent aanwezig zijn.

Bestaat er ook een verschil in blessures tussen mannen en vrouwen?

We hebben uitvoerig gekeken of er een verschil is in de risicofactoren voor het ontstaan van hardloopblessures tussen mannen en vrouwen. Je ziet wel wat trends, maar er is eigenlijk nog te weinig onderzoek gedaan waarbij mannen en vrouwen met elkaar vergeleken worden. Dus helaas kun je nog niet zeggen: ‘daar moet je bij mannen op letten en daar moet je bij vrouwen op letten’.

Je zegt dat de dames van het onderzoek bij de 5 kilometer andere blessures hebben. Heeft dit ook te maken met gewicht?

Kijk je naar de risicofactoren voor het ontstaan van hardloopblessures bij de specifieke groep die wij onderzochten, dan zagen we wel dat gewicht een risicofactor is. Maar als je dat corrigeert voor andere factoren die invloed hebben op het ontstaan van blessures is eigenlijk het grootste risico een eerdere blessure of meer dan 30 kilometer per week hardlopen. Een eerdere blessure komt ook naar voren als risicofactor voor het ontstaan van blessures bij andere sporten – dit is duidelijk een belangrijke factor. Dus dat betekent dat mensen die al eerder een blessure hebben gehad goed begeleid moeten worden.

Krijgen mensen herhaaldelijk dezelfde blessure?

Dat is een goede vraag. Mensen krijgen in voorgelegde vragenlijsten vaak de vraag of ze wel eens eerder een blessure hebben gehad. Ze beantwoorden dit dan met ja of nee, maar er wordt verder niet gevraagd naar wat voor blessure dat dan is geweest. Is het bijvoorbeeld dezelfde blessure, een recidief, of een hele andere blessure? Er wordt vaak van uitgegaan dat het een hardloopblessure is die al eerder is opgetreden, maar dat hoeft natuurlijk helemaal niet zo te zijn.

Beginnen je handen niet te jeuken dan? Om dat ook nog allemaal te onderzoeken?

Ja, dat is heel interessant, maar de financiering ervan is gewoon heel lastig. Dat kost gewoon heel veel tijd en dan vooral ook veel geld.

Geloof je in loopscholing en een juiste houding?

Ik denk dat de hardlooptechniek en dus een juiste houding een belangrijke factor is bij de preventie van hardloopblessures. Om een goede hardlooptechniek te behouden of te ontwikkelen is onder andere loopscholing essentieel. Net zoals bij andere sporten als voetbal en tennis moet je bij hardlopen ook aan je techniek (blijven) werken om efficiënt en blessurevrij te kunnen blijven bewegen.

Wanneer iemand een dokterspraktijk binnenkomt, kijkt de dokter vaak naar hoe iemand loopt of hoe iemand zich gedraagt. Scan jij ook iemand die jouw praktijk binnen komt lopen? Waar let je dan op?

Ja, bij mij moeten ze eerst een stukje lopen en dan de trap op naar de behandelkamer. Normaal hoor je voor de dames de trap op te gaan, maar ik laat iedereen voor. Zo krijg ik een indruk hoe iemand beweegt, bijvoorbeeld qua snelheid, symmetrie en houding.

Wat je veel ziet binnen de krachttraining is dat bepaalde spiergroepen versterkt worden om een betere houding aan te nemen. Doe je dat ook met hardlopers?

Ja, krachttraining binnen de hardloopwereld is nog niet echt ‘ingeburgerd’ om het zo maar te zeggen, maar het komt steeds meer op. Ik denk dat het een hele belangrijke meerwaarde kan zijn binnen het hardlopen, maar ook zeker ten aanzien van de blessurepreventie. Wij geven binnen ons expertisecentrum vaak krachttraining, veelal in de vorm van huiswerkoefeningen, zowel bij de revalidatie als ook preventief.

In hoeverre heb je als professional invloed op het herstel van een blessure?

Ik denk dat je het herstellend vermogen van het eigen lichaam niet moet onderschatten. Maar ik denk wel dat je iemand goed kunt sturen in een stukje opbouw. Vaak willen mensen te snel en te graag weer gaan hardlopen, je moet ze vaak afremmen. Als fysiotherapeut kun je ook kijken naar de factoren die belemmerend zijn voor het herstel, maar ook juist factoren aangrijpen die positief bijdragen zodat iemand sneller weer klachtenvrij kan gaan hardlopen. Bijvoorbeeld door het optimaliseren van de looptechniek of met behulp van krachttraining. Tevens kun je hardlopers vaak goed helpen met een verantwoord schema voor een goede opbouw. Zeker omdat er veel hardloopschema’s in omloop zijn is het lastig voor hardlopers om hieruit een goede keuze te maken. Individueel bepalen wat hij/zij het beste kan doen en/of moet laten is het leuke werk als manueel en sportfysiotherapeut bij hardlopers.

In het onderzoek staat dat conditie en belastbaarheid zich niet evenredig ontwikkelen. Hoe zit dit precies?

Wat mensen heel goed moeten realiseren is dat de conditie vrij snel verbetert of dat deze al van redelijk niveau is, voornamelijk bij mensen die al aan andere sporten doen. Wanneer iemand dan begint met hardlopen kan diegene dit conditioneel vrij snel goed aan. Maar de belasting van pezen, spieren en banden heeft veel langer de tijd nodig om zich aan te passen aan de belasting van het hardlopen en te versterken. Dus een hele rustige opbouw van het hardlopen is heel belangrijk om blessures te voorkomen en het lichaam langzaam aan de “nieuwe” belasting te laten wennen.

Je ziet dat steeds meer mensen gaan hardlopen, maar vaak zonder schema of deskundig advies. Wat raad jij deze mensen aan?

Ik raad mensen altijd aan om zich bij een loopgroep of atletiekvereniging aan te sluiten. Dit hoeft niet te betekenen dat je 3 keer per week daar naartoe gaat, maar begin gewoon met 1 keer per week. In deze training krijg je dan de basisdingen van het hardlopen onder de knie met behulp van een trainer die verstand heeft van hardlopen; techniek, opbouw, loopscholing, et cetera. Wanneer je dan een tijdje meetraint kun je met de trainer een plan van aanpak maken ten aanzien van je doel. De trainer kent je dan een beetje beter en kan dan een op maat gemaakt advies geven.

Wat is jouw gedachte over (corrigerende) hardloopschoenen?

Voor de schoenen zou ik een goede hardloopzaak binnenlopen. Ik werk veel samen met Run2Day, daar werken mensen die verstand hebben van hardlopen en dus goed advies kunnen geven; hardloopschoenadvies ten aanzien van de mate van steun, demping, et cetera. Dit is natuurlijk heel individu-afhankelijk en dus belangrijk om dit per persoon goed af te stemmen. Verder blijkt uit de wetenschappelijke literatuur dat een schoen lekker moet lopen, dus ga ze uitproberen bij een hardloopzaak en niet online kopen!

Er kwam toch uit je studie naar voren dat de hardloopschoen geen invloed had op hardloopblessures?

Klopt inderdaad. Het nadeel van onderzoek is natuurlijk wel dat je te maken hebt met grote groepen en dat je niet heel specifiek kunt kijken naar het individu. Ik kan me wel voorstellen dat het per individu wel degelijk uitmaakt op wat voor schoen je loopt en hoe lang of ver je er al mee hebt gelopen, maar overall gezien, als je kijkt naar de leeftijd van de schoen en/of de afstand die de schoen heeft afgelegd, dan is dit geen risicofactor voor het ontstaan van hardloopblessures.

Wat nou als mensen extreem naar binnen vallen met hun voet, is er dan wel een kleine blessurekans?

Het lijkt er dus wel op dat dit soms een risicofactor is, maar volgens mij valt of staat het dan ook weer met de opbouw en de relatieve verandering. Als je naar binnen gezakte voeten hebt en je bouwt het hardlopen gewoon heel rustig op, dan lukt het in vele gevallen prima zonder blessures; het lichaam past zich aan aan de belasting. En als je zegt dat je ondersteuning prettig vindt dan is dat ook prima. Het is vooral belangrijk dat je bij de aanschaf van nieuwe schoenen dichtbij hetgeen blijft wat je al droeg. Als je toch ineens ondersteuning wilt kan dat wel, maar dan heb je weer een hele rustige opbouw nodig. Het lichaam moet zich dan namelijk weer aanpassen aan de nieuwe situatie.

Wat is uw gedachte over de beweeglijkheid van de voet? En dan met name de stijfheid en mobiliteit van de enkels.

Ik denk wel dat het invloed heeft, maar dat is eigenlijk hetzelfde als bij de schoenen. Verder kwam het niet naar voren uit ons onderzoek. We keken naar de beweeglijkheid van enkel, voet en grote teen, maar dat kwam dus niet naar voren als risicofactor. Persoonlijk denk ik wel dat het een belangrijke factor is omdat ze mogelijk de hardlooptechniek beïnvloeden. Helemaal jammer dat we dit niet wetenschappelijk konden onderbouwen.

De volgende vragen zijn niet direct gerelateerd aan uw onderzoek, maar we zijn vooral benieuwd naar uw gedachte.

Kun je van loopstijl veranderen? Bijvoorbeeld van haklanding naar middenvoetslanding?

Ja, dat is zeker mogelijk. Als je er de tijd voor neemt. Als je bijvoorbeeld van haklanding naar voorvoetslanding gaat, heb je in één keer meer belasting op je kuiten. Het is dus ook hier weer heel belangrijk dat het lichaam langzaam aan deze nieuwe, andere belasting went.

Is de haklanding beter dan een voorvoetslanding?

Nee, ik denk dat het per individu verschilt. Vroeger was het zo dat de haklanding echt de techniek was, maar dat kwam waarschijnlijk mede voort uit het feit dat de hardloopschoen een vrij hoge hak had. Veel hardloopschoenen hebben nu een lagere hak of geen hakverhoging meer en daardoor is de hardloper dus makkelijker in staat om zijn of haar techniek te veranderen.

Bestaat er een verschil in blessurekans tussen een hak-, middenvoets- en voorvoetslanding?

Dat is zeker interessant, met name door de opkomst van het zogeheten “natural running” waar gemiddeld hardlopers meer op hun middenvoet/voorvoet landen. We verwachten daar dus ook andere blessures, bijvoorbeeld meer onderbeen blessures, te zien. Qua blessurekans is er nog niet echt één lijn in te vinden, hier moet nog meer onderzoek naar gedaan worden.

Wat zou je zelf nog graag willen onderzoeken?

Graag zou ik nog willen kijken naar het totaalplaatje van de belasting en belastbaarheid van een hardloper. Wat kan diegene aan, zowel fysiek als mentaal, en hoe heeft dit invloed op het ontstaan van hardloopblessures? Je moet dan dus veel en vaak gaan meten om precies de belastbaarheid van iemand goed in kaart te kunnen brengen omdat dit sterk verandert met de tijd – je hebt bijvoorbeeld goede en minder goede dagen. Hierbij is het natuurlijk heel belangrijk om eerst te bepalen hoe je deze “belastbaarheid” het beste kunt vastleggen.

Tevens is de belasting van het hardlopen interessant om heel nauwkeurig te meten. Je kunt dan denken aan afstand, snelheid, etc., maar natuurlijk ook aan de ondergrond en hardloopfrequentie. Met de hedendaagse technieken kunnen we steeds meer dingen meten ten aanzien van die belasting en belastbaarheid en dat lijkt me interessant om voor hardlopers in kaart te brengen zeker in relatie tot blessures.

Denk je dat het gaat lukken?

We kijken nu bij de halve en hele marathon van Leiden, vanuit Fysiotherapie & Wetenschap, naar de risicofactoren van het ontstaan van hardloopblessures aan de hand van vragenlijsten. Het liefst zouden we dit onderzoek uitgebreider doen in de zin van precies achterhalen wat iemand in een week hardloopt, hoe dit mogelijk verandert in de tijd en wat hiervan de relatie is met het ontstaan van hardloopblessures. Helaas laten de financiën dat niet toe en doen we het gewoon in kleine stapjes: verspreiden over meerdere jaren.

Zijn er ook instanties die je volgt om op de hoogte te blijven?

De wetenschappelijke literatuur, maar natuurlijk zijn er ook sites waar je op zich goed geïnformeerd wordt: bijvoorbeeld ProRun en Runnersworld of sites waar veel waardevolle informatie is te vinden over hardlopen (runinfo.nl) en hardloopblessures: hardloopblessurevrij.nl 😉