Interview met hoogleraar Klaas Westerterp over stofwisseling en energiegebruik

Vandaag een interview met hoogleraar Klaas Westerterp. Deze onderzoeker heeft jarenlang onderzoek gedaan naar onderwerpen zoals stofwisseling, energiegebruik en gewichtsregulering. Meer hierover lees je in dit interessante interview.

Kunt u vertellen waar uw passie vandaan komt om onderzoek te doen naar het metabolisme en de gezondheidseffecten bij de mens?

Ik heb biologie gestudeerd en vervolgens een jaar of tien onderzoek gedaan naar energiegebruik* bij vogels. Op een gegeven moment zag ik daar niet zozeer de toekomst meer in. Het is namelijk nogal moeilijk om dat soort onderzoek gefinancierd te krijgen.

Toen kwam er een baan vrij in Maastricht. Vervolgens heb ik me verder gefocust op het energiegebruik bij de mens.

Steeds vaker hoor je berichten dat meer bewegen en sporten niet de meest effectieve methode is om af te vallen. U licht in deze interessante video toe dat dit komt door een trainingseffect en een compensatie-effect.

Kunt u hier wat meer over vertellen?

Het trainingseffect en compensatie-effect hebben wel degelijk een invloed, maar er is een ander effect dat een veel grotere rol speelt.

Mensen zijn namelijk geneigd om meer te gaan eten als ze actiever worden. Dit is ook logisch, want anders houd je de activiteit niet goed vol. Het patroon dat mensen meer eten als gevolg van een sportactiviteit gebeurt vaak ongemerkt.

Om dit duidelijk te krijgen hebben we bij de universiteit van Maastricht een onderzoek gedaan, waarbij we kantoormedewerkers volgden die trainden voor een halve marathon. Opvallend was dat er na een jaar gemiddeld genomen geen gewichtsafname werd gevonden. Terwijl het energiegebruik met ongeveer 25 procent was toegenomen.

Dat zou in theorie moeten betekenen dat als je niet meer bent gaan eten je wel 30 kilogram zou moeten afvallen in een jaar. Maar dit gebeurde niet, omdat mensen ongemerkt meer gingen eten. We zijn hier achter gekomen doordat we mensen hebben laten opschrijven wat ze op een dag aten.

Bij het begin van het onderzoek rapporteren mensen al minder dan het gemeten energiegebruik en dit verschil nam gedurende het onderzoek alleen maar verder toe.

Verder zagen we in de beginperiode een enorme toename van het energiegebruik. Dit heeft te maken met dat mensen ongetraind waren. De activiteit kostte mensen veel meer energie dan we hadden verwacht.

Na 40 weken liepen mensen twee keer zo veel, maar het energiegebruik was verder niet meer toegenomen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met dat mensen een efficiënter looppatroon ontwikkelen.

Veel mensen gebruiken tegenwoordig een activity tracker. In hoeverre klopt de schatting van deze apparaten?

Voor de gemiddelde persoon doet zo’n apparaat het goed. Maar bij extreme sporters, zoals hele fanatieke wielrenners, werkt zo’n apparaat minder goed.

Verder is het belangrijk dat zo’n apparaat een goede sensor heeft. Dat hebben die goedkope modellen vaak niet. Daarnaast is het nog steeds een functie van wat je doet. Als je bijvoorbeeld een kilometer loopt, met een kleine staplengte, dan geeft zo’n apparaat een hoger energiegebruik dan wanneer je met een grote staplengte zou lopen. Terwijl het energiegebruik mogelijk hetzelfde is.

U heeft onder andere een computermodel ontwikkeld over het energiegebruik van de mens. Wat heeft u hiervan geleerd?

We hebben met name door het model geleerd dat als je de energiebehoefte van iemand berekent die vrijwel altijd lager is dan mensen denken. Oftewel: vrijwel iedereen onderschat de eigen energie-inname. Dit betekent dat als mensen op dieet gaan, ze zich daar meestal niet aan houden.

Hetzelfde geldt als mensen een sportprogramma gaan volgen; dan laat zo’n model zien wat er in de werkelijkheid zou gebeuren. Maar in de praktijk zie je dit zelden of nooit gebeuren, omdat mensen het meestal niet lukt om zich er aan te houden. Of dus onbewust meer gaan eten.

Biedt een (intensieve) dagelijkse bewegingsvorm andere voordelen voor de afname van het buikvet in vergelijking met een calorietekort middels aanpassingen in het voedingspatroon?

Het komt inderdaad voor dat mensen wel vetmassa verliezen, ongeacht dat het gewicht hetzelfde blijft. Maar als je echt wilt afvallen is een vermindering van de voedselinname veel effectiever dan een toename van lichamelijke activiteit.

Een activiteit is altijd wel gezond, tenzij je overdrijft. Verder is de duur van de activiteit nog belangrijker dan de intensiteit van een activiteit. Voor het energiegebruik hoef je niet meteen te gaan hardlopen. Dat houden veel mensen niet zo lang vol. Maar als ze gewoon gaan wandelen houden mensen dat waarschijnlijk vaker vol.

Er wordt vaak gesproken over dat het lichaam in een spaarstand gaat als je gaat afvallen. In hoeverre klopt deze stelling?

Wij hebben veel studies gedaan waarbij we mensen op een energiebeperkt dieet hebben gezet.

Wat je vervolgens ziet is dat het totale energiegebruik afneemt. De ruststofwisseling daalt, doordat het lichaam kleiner wordt.

Maar ook als iemand afvalt, heeft diegene vaak een lager energiegebruik dan je zou verwachten op basis van lengte en lichaamsgewicht.

Dit komt inderdaad doordat je lichaam in een soort spaarstand terecht komt. Hoe dat precies werkt is weinig over te zeggen, omdat de processen die daarachter zitten nog onbekend zijn. Het resulteert er onder andere in dat de temperatuur in het lichaam licht daalt.

De spaarstand moet niet overdreven worden en als excuus gebruikt worden. Het verklaart namelijk maar een paar procent in de daling van de ruststofwisseling.

Verder heb je als je minder gaat eten, ook minder energie nodig om het voedsel te verwerken. Dit scheelt ook al zo’n 5 procent.

Ten slotte is het vaak zo dat als mensen minder eten dan ze nodig hebben, ze minder actief worden. Er is bijvoorbeeld een studie gedaan waarbij mensen een half jaar lang de helft kregen van wat ze normaal gebruikten. Vervolgens zagen de onderzoekers de grootste daling in hun energiegebruik door beweging.

Mensen werden ontzettend sloom en hadden nauwelijks meer energie om te bewegen. Dit is natuurlijk wel een extreem voorbeeld, maar mijn verwachting is dat mensen vaak minder actief worden, ook bij minder grote energietekorten.

Er heerst bij sommige mensen het idee dat mensen met overgewicht een lager energiegebruik hebben. U hebt onder andere in verschillende onderzoeken laten zien dat dit vaak niet het geval is. Kunt u hier wat meer over vertellen?

Dit is eigenlijk nooit het geval, want mensen met overgewicht hebben over het algemeen een hoger energiegebruik dan mensen zonder overgewicht. Op hele extreme gevallen daargelaten.

Dat komt omdat het lichaam van iemand met overgewicht groter is en ze daardoor dus een hoger energiegebruik hebben om het lichaam te onderhouden. Dit heeft dan betrekking op het rustgebruik. En het rustgebruik is de grootste component van het totale dagelijkse energiegebruik.

Maar wat ik al eerder aangaf: als je gaat onderzoeken wat mensen eten, dan komt vaak naar voren dat ze veel meer eten dan ze denken te eten. Dat komt omdat mensen vaak niet doorhebben hoeveel ze eten. Bij met name mensen met overgewicht is de gerapporteerde energie soms maar de helft van wat ze daadwerkelijk eten.

* Tot 1980 was er geen enkele methode om te kijken of wat mensen rapporteren ook echt klopt. Maar sinds we de tweevoudig-gemerkt watermethode gebruiken kunnen we precies meten wat het energiegebruik is van een persoon.

Als er gecontroleerd wordt voor lichaamsgewicht, wat zijn de belangrijkste factoren die een verschil bepalen in energiegebruik? In hoeverre spelen genen bijvoorbeeld een rol?

Je energiegebruik wordt dus primair bepaald door lichaamsgewicht en lichaamsgrootte. Verder speelt lichamelijke activiteit en het energiegebruik voor het verwerken van wat we eten ook een rol.

We hebben in onderzoek gezien dat lichamelijk activiteit erg kan verschillen tussen mensen.

Zo bleek uit onderzoek dat er mensen zijn die de hele dag op een stoel kunnen blijven zitten en anderen die na een paar minuten al weer in beweging komen. Dat zijn dan wel de extremen.

We hebben gezien dat eeneiige tweelingen meer neigen naar hetzelfde beweeggedrag dan twee-eiige tweelingen. Dit betekent dat beweeg- en sportgedrag deels verklaard kan worden door genetische aanleg.

Ongeveer 80 procent van de mensen die zijn afgevallen lukt het niet om op hetzelfde gewicht te blijven. Wat verklaart volgens u het succes van deze 20 procent die het wel lukt?

Mensen zonder overgewicht zijn waarschijnlijk mensen die minder interesse hebben in eten, omdat eten voor hen misschien minder belonend is. Dit maakt het veel makkelijk om van eten af te blijven. Veel mensen met overgewicht hebben namelijk moeite om langs een bakkerij te lopen zonder iets te kopen.

Verder spelen discipline en wilskracht een belangrijke rol om op gewicht te blijven.

Overgewicht en obesitas zijn complexe problemen en ik heb daarom ook geen kant en klare oplossingen.

Maar het is een belangrijk aspect dat de omgeving minder verleidelijk moeten worden gemaakt. Daarnaast zal er gekeken moeten worden naar ander soort voedsel.

Laatste vraag: als u 1 tip zou mogen geven aan mensen om hun gezondheid te verbeteren, wat zou dat dan zijn?

Tegenwoordig eet iedereen overal op elk moment van de dag. Mijn eerste tip is dan ook om net als vroeger je energie-inname te beperken tot de drie hoofdmaaltijden. Begin eerst gewoon maar met een gezond ontbijt.

Wil je tussendoor toch wat eten, neem dan vooral wat gezonds, zoals fruit en groente. En matig met gemaksvoedsel. Gemaksvoedsel is meestal niet gezond en daarnaast eet je er makkelijk te veel van.

Ten slotte is het belangrijk om ‘s avonds niks meer te eten. Dit is vaak ook helemaal niet nodig.