De gezondheidszorg is ziek. Een groot deel van de artsen en verpleegkundigen in Nederland is burned-out of depressief. En dit is een probleem dat ons allemaal raakt, niet alleen indirect. Het raakt mij, als arts, persoonlijk. Ik werk als gespecialiseerd spoedeisende hulp (SEH) arts, en mijn vakgebied heeft het hoogste percentage depressiviteit en burn-out van alle vakgebieden binnen de geneeskunde. Ik zie collega's opbranden, en mijn eigen werkdruk groeien. Maar het raakt ook jou, de niet-geneeskundige.
Burn-out lijkt steeds meer een maatschappelijk probleem. Niet alleen de dokter, maar ook de advocaat, de buschauffeur, de machinist, de kapper, je moeder, vader, vriend of vriendin krijgt ermee te maken. Iedereen kent wel iemand met een burn-out. We werken te hard, verwachtingen zijn te hoog. Het werk wat we doen is veelal administratief en resultaatgericht en ontbreekt aan meditatieve functie (zoals met handwerk wel gepaard gaat), zingeving en voldoening. Buschauffeurs mogen niet plassen in de baas z’n tijd.
Dus je dokter is burned-out, nou en? Nou: dokters behándelen burn-out (en de consequenties). En als de dokter ziek is, kun jij niet worden geholpen.
Burn-out en depressiviteit bij artsen en verpleegkundigen vergroot niet alleen de kans op medische fouten, maar leidt ook tot personeelstekort, crowding (ernstige drukte en overbelast zijn van de spoedeisende eerste hulp en ziekenhuizen), en sterfte. De afgelopen maanden zijn er in Nederland meerdere SEH’s gesloten omdat er geen personeel meer beschikbaar was. Waar de gezondheidszorg ziek is, wordt de patiënt de dupe. En de patiënt, dat zijn wij uiteindelijk allemaal.
Hoe is dit zo gekomen?
Hoe kan iemand die gespecialiseerd is in het zorgen voor anderen zelf net zo burned-out raken? Allereerst zijn er de afgelopen jaren grote bezuinigingen geweest in de zorg. Artsen en verpleegkundigen hebben hierdoor administratieve taken erbij gekregen waar zij niet voor zijn opgeleid, maar welke zij wel moeten verrichten. In plaats van patiëntenzorg wordt administratieve zorg geleverd. Maar doordat het patiëntenaanbod niet is verminderd, dient deze administratieve zorg veelal in overuren te worden verricht. En overwerken zorgt voor burn-out. Overigens is het fulltime werkverband van een medisch specialist al 46 uur per week, en kan een dokter niet halverwege de opvang van een acuut zieke patiënt weglopen omdat de werkdag er nu eenmaal op zit. De kans op overuren is dus elke werkdag aanwezig.
Het werk is psychisch zwaar. Artsen en verpleegkundigen hebben dagelijks te maken met het randje van leven en dood. Hierin moeten zij rust kunnen nemen en praten over wat ze hebben gezien om te kunnen verwerken. Het praten over wat je meemaakt is voor artsen gecompliceerd, wij hebben immers geheimhoudingsplicht. Wanneer het rust kunnen nemen ook gecompliceerd wordt, door drukte en overwerken, eist dit zijn tol.
Staken is geen optie
Waar in andere sectoren de noodbel geluid kan worden door middel van stakingen, kan dit in mijn beroep niet. Artsen kunnen niet staken (of even een dag niet werken om bij te komen), want dit druist in tegen de medische eed die wij hebben afgelegd. Als wij niet werken, worden patiënten niet geholpen, met grote consequenties. Staken is daardoor menselijk en ethisch gezien onmogelijk. Maar wat werkt dan wel?
Verantwoordelijkheid en oplossing
Het opleiden van meer artsen en verpleegkundigen om de werkdruk te verlagen is niet de oplossing; een groot deel stopt vroegtijdig of zelfs nog tijdens de opleiding met het vak vanwege de hoge werkdruk. Het inperken van deze werkdruk, en het beschermen van jonge klare dokters en verpleegkundigen heeft dus prioriteit.
Ook afgestudeerd artsen en verpleegkundigen moeten leren stilstaan en vertragen, om de marathon vol te kunnen houden in plaats van de sprint, en moeten hier de ruimte voor krijgen. Hier spelen de ziekenhuizen momenteel flink op in, wat goedbedoeld maar mijnsinziens onzinnig is. Er is ruim aanbod voor mindfullnesscursussen, work-life-balance-trainingen, yoga, en andere doe-het-zelf-hulptactieken. Het móeten volgen van een ontspanningscursus naast je al overbelaste werkweek doet de belasting alleen maar toenemen. En daar ligt precies het probleem; de dokter moet zichzelf zien te helen, terwijl het systeem ziek is. Het probleem ligt niet bij de zorgverlener zelf, het probleem ligt bij het zorgsysteem en wat wij met zijn allen hier in accepteren.
Wat accepteer jij?
En het systeem, dat zijn wij. Wat accepteer jij van je dokter, de verpleegkundige? Wil jij een fitte dokter, die volledig in staat is om al zijn aandacht aan jouw hulpverlening te schenken? Of vind jij het prima dat je in de ochtend wordt geopereerd door een arts die al een hele nacht heeft gewerkt en nauwelijks heeft kunnen eten tussendoor? Want dat is de realiteit, en dat is nu de keuze die we maken. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor de medische wereld. Wat accepteer jij qua fitheid van je advocaat, buschauffeur, machinist, kortom, alle de mensen die jouw leven en gezondheid kunnen beïnvloeden door hun handelingen. Wij zijn het systeem, als burger in een overheidssysteem en als betalende verzekerde in een zorgverzekeringssysteem. En als wij zelf het systeem zijn, moeten we in staat zijn het huidige systeem te verslaan en een betere vorm te geven.
