Het FODMAP dieet

Buikpijn, een opgeblazen gevoel, diarree of juist verstopping. Komen deze klachten je bekend voor? Misschien lijdt je dan aan het prikkelbare-darmsyndroom. Waar vroeger alleen een regelmatig voedingspatroon, voldoende vezels en minder stress werden aanbevolen, is er momenteel iets nieuws tegen de klachten. Op de Monash universiteit van Melbourne is het FODMAP dieet ontwikkeld. Waar de oude behandeling vaak geen resultaten boekte, zien bij het FODMAP dieet maar liefst 75% van de deelnemers effect ^[1]. Maar wat is het prikkelbare-darmsyndroom precies en wat houdt het FODMAP dieet in? 

Prikkelbare-darmsyndroom

Prikkelbare-darmsyndroom (PDS), ook wel bekend als spastische darm, spastisch colon of het irritable bowel syndrome (IBS), is de meest voorkomende chronische darmstoornis. Het valt onder de functionele buikklachten. Het precieze aantal mensen in Nederland met PDS is onduidelijk, maar wordt geschat op ongeveer 20%. 75% hiervan is vrouw. De klachten die optreden bij PDS verschillen van persoon tot persoon maar ook van dag tot dag. Ook kan er sprake zijn van perioden met en perioden zonder klachten. Zeurende, krampende of stekende pijn in de buik is het meest kenmerkende syndroom van PDS. Vaak gaat PDS gepaard met een afwijkend ontlastingspatroon. Hierbij heeft de een last van verstopping, de andere van diarree of een afwisseling tussen beide. Daarnaast hebben mensen met PDS vaak ook andere maagdarmklachten als gasvorming, winderigheid, een opgeblazen gevoel, een opgezette buik, zuurbranden, slikklachten of een brok in de keel. Behalve maagdarmklachten kunnen PDS-patiënten ook last hebben van vermoeidheid, spierpijn, rugpijn, hoofdpijn, problemen met plassen, onregelmatige menstruatie en pijn bij of na seks ^[2]. Denk jij dat je PDS hebt? Stel niet je eigen diagnose maar laat je onderzoeken bij de huisarts.

Wat is het FODMAP dieet precies?

FODMAP is een afkorting voor: Fermenteerbare Oligosachariden, Disacheriden, Monosacheriden And Polyolen. FODMAP’s zitten van nature in onze voeding. Het zijn koolhydraten (sachariden) die slecht of niet worden opgenomen in de dunne darm en hierdoor in de dikke darm terechtkomen. De bacteriën die veel voorkomen in de dikke darm fermenteren deze FODMAPs, waardoor gas vrijkomt en een opgeblazen gevoel en winderigheid wordt veroorzaakt. Door producten met veel FODMAPs in de voeding te beperken, komen er minder in de dikke darm – waardoor de klachten moeten verminderen. Hier is het FODMAP dieet dan ook op gebaseerd ^[3]. Er zijn verschillende soorten FODMAP’s:

Oligosacheriden

Oligosachariden zijn koolhydraten die bestaan uit minimaal drie en maximaal tien monoscachariden. Malto-oligosachariden worden verteerd in de dunne darm terwijl fructo-oligosachriden (FOS) en galacto-oligosachariden (GOS) worden afgebroken door bacteriën in de dikke darm ^[4]. Deze fructanen en galactanen geven dan ook de meeste klachten.

Fructanen

Fructanen zijn ketens fructosemoleculen met een glucosemolecuul aan het eind. Fructanen komen veel voor in tarweproducten en bepaalde soorten groenten zoals ui. Ook komen fructanen voor in prebiotica die zijn toegevoegd aan bepaalde magere yoghurtsoorten en melkdranken. Fructanen zijn onverteerbaar en waarschijnlijk de grootste veroorzakers van de klachten bij PDS. De reden hiervan is dat de meeste mensen veel fructanen binnenkrijgen met hun voeding. Het komt in veel verschillende voedingsmiddelen voor.

Galactanen

Galactanen zijn ketens galactosemoleculen met een fructose en en glucosemolecuul aan het eind. Ze komen het meest voor in de voeding als raffinose en stachyose. Peulvruchten als bruine bonen, linzen en kikkererwten zijn een bron van galactanen. Ook galactanen kunnen niet worden verteerd.

Disacheriden

Disacheriden zijn opgebouwd uit twee suikermoleculen. De enige disacheride die zich gedraagt als een FODMAP is lactose. Lactose komt van nature voor in melk van zoogdieren zoals koemelk, schapenmelk en geitenmelk. Het enzym lactase splitst lactose in de dunne darm waarna het geabsorbeerd kan worden. Bij een tekort aan lactase kunnen klachten ontstaan, dit noemen we lactose-intolerantie. De hoeveelheid lactase kan per mens verschillen. Veel mensen met lactose-intolerantie kunnen wel een kleine hoeveelheid lactose verdragen.

Monosachariden

Monosachariden bestaan, zoals de naam al zegt, uit een suikermolecuul. Fructose, ook wel fruitsuiker, is de monosacharide die gerekend wordt tot de FODMAP’s. Het komt voor in veel verschillende voedingsmiddelen, maar vooral in bepaalde fruitsoorten en honing. Daarnaast wordt het aan veel producten toegevoegd als zoetstof. Een teveel aan fructose kan bij mensen PDS-klachten geven. Dit noemen we fructose-intolerantie. Zolang de fructose in balans is met glucose kunnen er kleine hoeveelheden fructose per keer gegeten worden zonder dat er klachten ontstaan. Fructose hoeft dus niet te worden vermeden.

Polyolen

Polyolen zijn suikeralcoholen; suikermoleculen met een alcohol-zijketen. Polyolen worden door veel mensen slecht geabsorbeerd. Voorbeelden zijn sorbitol, mannitol, maltitol en xylitol. Ze komen van nature voor in steenvruchten en bepaalde groenten. Ze worden veel gebruikt in kauwgom, pepermunt en snoep en worden gebruikt als kunstmatige zoetstof ^[3].

Het FODMAP dieet in stappen

Bij driekwart van de mensen met PDS is het FODMAP-beperkte dieet effectief. De klachten verminderen of verdwijnen soms geheel.Voordat je begint met het FODMAP-dieet is het belangrijk om zeker te weten of je PDS hebt. Het FODMAP-dieet is namelijk niet geschikt voor mensen zonder darmklachten. Daarnaast is het een goed idee om begeleiding te zoeken van een diëtist die gespecialiseerd is in het FODMAP dieet.

De eliminatiefase

Het dieet begint met een eliminatiefase van 6-8 weken waarbij voornamelijk FODMAP-arme producten worden gegeten. Het is belangrijk om dit dieet strikt te volgen om de klachten te kunnen verminderen. Na deze periode volgt de evaluatie van het dieet. Op 75% van de mensen met PDS heeft het FODMAP  dieet effect, wat ook betekent dat er bij 25% geen effect zal plaatsvinden. Het is belangrijk om in overleg met je huisarts of diëtist te bepalen of je door moet gaan met dit dieet.

De herintroductiefase

Na het volgen van de eliminatieperiode volgt de herintroductiefase. Hier kan je uittesten voor welke FODMAP’s je gevoelig bent. De een kan namelijk wel lactose verdragen, terwijl de ander hier juist klachten van krijgt. Ook wordt gekeken wat de drempel is bij de verschillende FODMAP-soorten. Op deze manier hoef je niet onnodig voedingsmiddelen te verbannen uit je eetpatroon. Nadat je drie dagen klachtenvrij bent wordt er gestart met het herintroductie-programma. Deze duurt minimaal 5 weken waarbij je een weekschema volgt. Met behulp van een werkboek probeer je verschillende FODMAP’s uit. Gedurende de hele periode moet je verder het FODMAP-beperkte dieet blijven volgen. Als er geen klachten zijn na inname van een product met fructose of lactose kan je na afronding van de herintroductiefase alle producten uit deze groep gaan gebruiken. Dit geldt niet voor de fructanen, glactanen en polyolen. Hierbij moeten alle producten worden uitgetest. Mochten er klachten ontstaan na inname van een product, dan wordt het product na 2 dagen nogmaals uitgetest voor bevestiging. Dit betekent dan niet dat je dit product nooit meer mag eten. Na de herintroductiefase kan je met kleine hoeveelheden onderzoeken waar de drempel ligt.

De eindevaluatie: werkt het FODMAP dieet voor jou?

De eindevaluatie volgt na 5-6 weken herintroduceren. Misschien zijn nog niet alle FODMAP’s uitgetest, maar je weet wél beter welke voedingsmiddelen klachten veroorzaken. Daarnaast kan je met de diëtist bespreken hoe je nu verder kan gaan ^[3].

Ten slotte

Het volgen van het FODMAP dieet is erg lastig. Het is een intensief dieet waarbij je veel producten langere tijd moet vermijden.

Het FODMAP dieet is zoals eerder vermeld niet geschikt voor mensen zonder darmklachten. Door het FODMAP dieet kan je een andere darmflorasamenstelling krijgen of te weinig vezels binnenkrijgen. Daarnaast zijn voedingsmiddelen die rijk zijn aan FODMAP’s vaak gezonde voedingsmiddelen. Doe dit dieet dan ook altijd in overleg met een huisarts en onder begeleiding van een diëtist gespecialiseerd in het FODMAP-dieet. Op deze manier weet je zeker dat je het dieet goed uitvoert en geen tekorten ontwikkeld tijdens het dieet.