Zijn antiaanbaklaagpannen slecht voor de gezondheid?

Kook jij met pannen met een antiaanbaklaag? Deze kan je dan het beste meteen weggooien. Aldus de Keuringsdienst van Waarde. Ze zouden namelijk slecht voor je gezondheid zijn. Wat zijn de risico’s van deze pannen? En wat is een beter alternatief? 

In maart van dit jaar kwam de Keuringsdienst van Waarde met een aflevering over antiaanbaklaagpannen. Zij ontdekten op de gebruiksaanwijzing van deze pannen de volgende tekst: ‘als de pan te heet wordt kunnen dampen vrijkomen die gevaarlijk zijn voor vogels’. Genoeg aanleiding om hier meer onderzoek naar te doen. En het bleek dat deze pannen niet alleen nadelig kunnen zijn voor de gezondheid van vogels [1].

Schadelijk voor de gezondheid?

Laten we beginnen met de risico’s voor Tweety. Het advies om vogels uit de buurt van de keuken te houden komt namelijk niet zomaar uit de lucht vallen. De stoffen die vrij kunnen komen bij oververhitting van antiaanbaklaag pannen zijn zeer giftig voor vogels. Dit komt doordat de longen van vogels veel kwetsbaarder zijn voor schadelijke stoffen. Er werden vroeger niet voor niks kanaries in mijnen gebruikt als gasmeter. Ook als je geen antiaanbaklaag pan hebt wil je je vogels uit de keuken houden tijdens het koken. Ze zijn namelijk ook vatbaarder voor andere dampen die in de keuken kunnen ontstaan. Zoals bijvoorbeeld de oververhitting van olie [2].

Maar wat zijn de risico’s van antiaanbaklaag pannen voor de mens?

Teflon

De antiaanbaklaag van deze pannen is gemaakt van teflon. Teflon is een soort plastic. Zolang dit in de pan blijft is er eigenlijk niks aan de hand en kan je het veilig gebruiken. Maar bij een te hoge temperatuur kunnen er stukjes teflon loskomen. En deze zijn extreem giftig. Niet alleen voor vogels die dood gaan door de dampen hiervan. Maar teflon is ook giftig voor de mens.

Zolang je vet gebruikt in de pan, blijft de temperatuur onder de 250 graden en is er niks aan de hand. Bij temperaturen boven de 250 graden kunnen er bepaalde giftige stoffen vrijkomen. Dat is een behoorlijk hoge temperatuur. Ter vergelijking: bij 150 graden verbrandt boter en bij 190 graden begint ongeraffineerde olijfolie al te roken [3]. De kans dat de temperatuur dus zo hoog komt is relatief klein als je boter of olie gebruikt. Dan merk je al eerder dat de temperatuur te hoog wordt.

Als je de pan zonder vet op het vuur zet kan deze een stuk heter worden in slechts enkele minuten. Tot wel 400 graden. En dan laten de teflon brokstukken mogelijk wel los. Daarom is het belangrijk om pannen met antiaanbaklaag niet leeg op hoog vuur te zetten [1].

Pas ook op met pannen die krassen en schilfers in de laag hebben. Deze kan je dan niet meer veilig gebruiken. Je hebt dan het risico om stukjes teflon binnen te krijgen. Weet je meteen waarom je van je moeder nooit met een mes in die dure teflon pan mocht komen ;-).

PFAS

Teflonstukjes op zichzelf zijn niet het enige probleem als we kijken naar de antiaanbaklaag pannen. Ze bevatten namelijk ook poly- en perfluoralkylstoffen in. Ook wel bekend als PFAS. Van een aantal PFAS is bekend dat deze een negatief effect kunnen hebben op gezondheid en milieu. Zo breekt PFAS niet af en blijven ze in het milieu zitten. Maar ze blijken ook slechter te zijn voor onze gezondheid als gedacht. Het lijkt erop dat bepaalde soorten PFAS waarschijnlijk kankerverwekkend zijn. Dit zijn bijvoorbeeld PFOS perfluoroctaansulfonaten  (perfluoroctaansulfonaten)  en PFOA perfluoro octanoic acid  (perfluoroctaanzuur). Hoe schadelijk het is, is onder andere afhankelijk van de hoeveelheid die we ervan binnenkrijgen [4].

De Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) heeft nieuwe grenswaardes afgeleid voor PFAS in onze voeding. Hoeveel we binnen mogen krijgen en het geen risico heeft voor onze gezondheid. Deze is strenger geworden. We mogen dus minder PFAS binnen krijgen dan eerst werd gedacht. Het Rijksinstituut van Volksgezondheid en Milieu is op basis van de grenswaardes nieuwe richtlijnen aan het opstellen. Deze worden half 2021 verwacht [5].

PFAS is niet of nauwelijks afbreekbaar in het milieu en kunnen zich gemakkelijk en snel verspreiden. Daarnaast kan het zich ophopen in het menselijk lichaam, dieren en planten. Daarmee is de kans dat we te veel ervan binnenkrijgen ook een stuk groter [4].

Jaren geleden werd PFOA gebruikt in antiaanbaklaag pannen. Sinds 2015 is het echter verboden om PFOA te gebruiken in consumentenproducten. Fabrikanten zijn al ruim voor 2015 begonnen met het uitbannen van PFOA. In 2012 was het namelijk al bekend dat deze stof mogelijk kankerverwekkend kon zijn. Eind 2013 deed de consumentenbond al een test met 20 koekenpannen met antiaanbaklaag. In geen enkele zat van de pannen zat nog PFOA. Het is dus niet te verwachten dat er nog PFOA gebruikt wordt in teflonpannen [6].

Wat zegt de fabrikant?

Een van de bekendste producten van antiaanbaklaag pannen is Tefal. Deze geeft op hun website aan dat Tefal pannen geen gevaarlijke stoffen bevatten zoals PFOA, PFOS of C8. Maar dat ze de veilige stof PTFE gebruiken. PTFE behoort wel tot de PFAS-groep, maar is door de EFSA, WHO en FDA goedgekeurd om veilig te gebruiken.

Tefal geeft ook aan geen Teflon te gebruiken in hun pannen: ‘Teflon is een merknaam geregistreerd door Dupont en is nu eigendom van Chemours. Historisch gezien gebruikte het Tefal merk Teflon als laag op de bakpannen. Toen Groupe SEB het merk overnam in 1968, is besloten om een eigen antiaanbaklaag te ontwikkelen. Op basis van deze aanpak kan Groupe SEB garanderen dat de Tefal cookware producten veilig zijn voor de gezondheid.’ [7]

PTFE

Polytetrafluoroethyleen (PTFE) worden gemaakt met behulp van PFAS. Het is een zogenoemde GenX-stof. GenX is een technologie die wordt gebruikt om coatings (fluorpolymeren) te maken. Sinds 2012 gebruikt fabrikant Chemours in Dordrecht de GenX-technologie als vervanging van PFOA.

In juni 2019 heeft het Europese Chemicaliën Agentschap besloten dat de stoffen die betrokken zijn bij de GenX-techniek een zeer zorgwekkende stof zijn. Over de ongewenste eigenschappen van GenX-stoffen is ook steeds meer informatie beschikbaar. Aldus het RIVM. Het is dus maar de vraag of dit op de lange termijn nog als veilig wordt gezien [8][9].

Wat zijn betere alternatieven?

Het kan dus een goed idee zijn om afscheid te nemen van je antiaanbaklaag pannen. Maar wat is dan een beter alternatief?

Keramische antiaanbaklaag

Wil je toch graag een antiaanbaklaag pan blijven gebruiken? Dan kan een pan met keramische laag een alternatief zijn. Deze zijn gemaakt van silicium. Dit is een stof dat van nature te vinden is in zand en stenen. De keramische laag kan ook hogere temperaturen aan. Ook zal deze minder snel gaan bladderen. Bij de bereiding van je voeding is er bij deze pannen geen boter of olie nodig. Het is wel belangrijk bij deze pannen ook niet in de laag te snijden en de pan met de hand af te wassen.

Gietijzeren pannen

De gietijzeren pan is een van de meest duurzame pannen. Het lijkt nagenoeg onverwoestbaar omdat deze is gemaakt van ijzer, koolstof, mangaan en silicium. Ook deze pan kan tegen zeer hoge temperaturen. Hou er wel rekening mee dat deze pannen hun warmte zeer goed vasthouden en je eten dus sneller kan aanbranden. Een geëmailleerde gietijzeren pan heeft een laag van gesmolten glas aan de binnenkant. Dit maakt het meer duurzaam en makkelijker schoon te maken. Niet-geëmailleerde pannen kan je ook een laagje geven. Door een schone pan in te vetten met een laag olie en deze op hoge temperatuur in de oven te zetten ontstaat er een natuurlijk antiaanbaklaagje. Deze verdwijnt wel door het wassen, dus je moet deze handeling regelmatig uitvoeren. Gietijzeren pannen mogen niet in de vaatwasser en zijn niet geschikt voor mensen met een metaalallergie [10].

Wat als je gewoon die antiaanbaklaag pan wilt blijven gebruiken?

Ben je sterk gehecht aan je antiaanbaklaag pan of heb je even niet de ruimte om andere pannen aan te schaffen? Let er dan op dat je de pannen goed gebruikt.

• Laat de pan niet te heet worden en verhit altijd met boter of olie.
• Gebruik geen scherpe voorwerpen in de pan.
• Zie je dat de pan bladdert, sneetjes heeft of beschadigd is? Gooi hem dan weg.