Voeding: hoe onderscheid je feiten van fabels?

Voeding is hot. Je kan geen tv-kijken of krant openslaan zonder dat er iets over voeding voorbijkomt. Helaas is het doel van media vooral jou entertainen en bevatten veel artikelen niet de juiste of vaak onvolledige informatie. Ook op internet is het lastig om het juiste eruit te pikken. Hoe beoordeel je of iets betrouwbaar is en klopt? Ik maakte een checklist om je meer duidelijkheid te geven.

1. Wie heeft het gepubliceerd?

• Wie is de auteur en welke mate van autoriteit heeft hij of zij? Is het een onderzoeker, arts of diëtist of is het die gespierde fitnessfanaat die verderop in de straat woont?
• Wat is de achtergrond van de auteur en heeft deze al vaker iets gepubliceerd? Heeft de auteur bijvoorbeeld een relevante opleiding genoten? Heeft hij meer artikelen gepubliceerd, en wat is de kwaliteit van deze artikelen?
• Hoort de auteur bij een bepaalde onderzoeksinstelling of organisatie? Schrijft de auteur een artikel over het belang van eiwitsupplementen voor een website die supplementen verkoopt of is de auteur aangesloten bij een universiteit of op een andere manier onafhankelijk?

2. Wat is het doel van de informatie?

• Wordt de informatie objectief weergegeven? Bevat het artikel vooral feiten of meningen?
• Wat is het doel van het artikel? Is het artikel informatief, opiniërend, amuserend of commercieel?
• Door wie is het uitgegeven? Is het artikel uitgegeven door een vakblad of in de plaatselijke straatkrant?
• Is het artikel genuanceerd? Oftewel is de informatie heel stellig of wordt er ook nuance in het artikel geplaatst?

3. Is de informatie controleerbaar?

• Zijn de feiten of gegevens controleerbaar? Kan je het onderzoek waar naar wordt verwezen terugvinden en nagaan op welke manier het onderzoek is uitgevoerd en met welke uitkomsten? Of staat er überhaupt geen verwijzing bij?
• Kloppen de bronvermeldingen? Wat zijn de bronnen? Is dit gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek?
• Wat is het aantal deelnemers aan het onderzoek? Hoe groter de groep, hoe betrouwbaarder de informatie vaak is.
• Wat voor onderzoek is het? Er zijn meerdere onderzoeken die uitgevoerd kunnen worden. De betrouwbaarheid is onder andere afhankelijk van het soort onderzoek. Het sterkste bewijs kan gehaald worden uit een systematische overzichtsstudie of review en meta-analyses van cohort- en interventiestudies. Reageerbuisstudies, casestudies, observaties en proefdierstudies daarentegen zijn minder betrouwbaar.

Website

• Is het duidelijk wie de informatie heeft geschreven? Vaak zie je geen auteur vermeld staan bij een artikel. Het is op deze manier niet na te gaan wat de achtergrond en autoriteit is van een auteur.
• Is de website gemaakt door een persoon of in opdracht van een organisatie of bedrijf? Als deze gemaakt is in opdracht is van een organisatie of bedrijf, met welk doel is de website ontwikkeld?
• Staan er contactgegevens? Wordt er iets gezegd over het doel en de totstandkoming van de website?
• Ziet de website er professioneel uit, werken de hyperlinks, zitten er veel fouten in? Als de basis van een website niet op orde is, kan je er al snel vanuit gaan dat de makers ook niet nauwkeurig zijn met hun onderzoek en publicaties.
• Zijn er professionele organisaties/websites die verwijzen naar deze site? Professionele organisaties zullen niet naar elk artikel of website verwijzen. Zeker niet als deze website veel onwaarheden publiceert. Blijf wel kritisch, want een organisatie die supplementen verkoopt zal misschien eerder verwijzen naar een website die hier positief over schrijft, ongeacht of de informatie wel of niet klopt.

Twee voorbeelden uit de praktijk

Als voorbeeld heb ik twee artikelen beoordeeld op bovenstaande punten:

Voorbeeld 1: Dag-nachtritme in spierstofwisseling ontdekt – nieuwsvoordietisten.nl

Het artikel is geschreven door Reina van Bruggen, diëtiste. Ze publiceert met regelmaat artikelen op onder andere nieuwsvoordietisten.nl en heeft hier al meer dan 20 jaar ervaring mee. Artikelen die ze schrijft, gaan voornamelijk over nieuwe wetenschappelijke inzichten en onderzoeken. Dit met als doel de lezer te informeren. De informatie is gebaseerd op een wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd door onderzoekers aan de universiteit van Maastricht. Er worden geen meningen benoemd, alleen feiten geconcludeerd uit het onderzoek. Ondanks dat bepaalde informatie redelijk stellig overkomt, wordt er wel nuance in het artikel gebracht door aan te geven dat er meer onderzoek gedaan moet worden naar dit onderwerp. Er is een duidelijke verwijzing naar het wetenschappelijke artikel waar dit artikel op gebaseerd is. Het cohortonderzoek is uitgevoerd onder 12 deelnemers, wat aan de krappe kant is. De website waar het artikel is geplaatst, is goed onderhouden. Je kan zien wie het artikel heeft geschreven, achtergrondinformatie vinden over deze persoon en je hebt de mogelijkheid om contact met de auteur op te nemen.

Voorbeeld 2: Natuurlijke vetverbranders – Men’s Health

Op de website is niet terug te vinden wie de auteur van het artikel is. Je kan op deze manier geen achtergrondcheck doen van de auteur. Het artikel is naar mijn idee met meerdere doeleinden geschreven. Ten eerste om mensen te informeren. Echter is Men’s Health een commercieel bedrijf en zal het doel ook entertainen en commercieel van aard zijn. Er wordt kort aandacht besteed aan verschillende “natuurlijke vetverbranders”. Deze zijn genoteerd als keiharde feiten en er is geen nuance terug te vinden in de tekst. Pluspuntje: er komen geen meningen voorbij in het artikel en de conclusies zijn hier dan ook niet op gebaseerd. Daarnaast wordt ook aangegeven dat er onderzoeken zijn geraadpleegd voor het schrijven van dit artikel. Helaas is niet te achterhalen welke onderzoeken dit zijn. “Australisch onderzoek liet zien dat” is een onvolledige bronvermelding. Zonder een duidelijke bronvermelding is het vrijwel onmogelijk te achterhalen op welke artikelen het artikel is gebaseerd. De gegevens zijn niet te controleren, laat staan dat bekend is onder hoeveel deelnemers het onderzoek is uitgevoerd en wat voor onderzoek er is uitgevoerd.