Wat is het nut van een food tax?

Extra belasting op een zak chips of patat? Het lijkt niet lang meer te duren voordat we een extra belastingvorm krijgen. De vraag is echter: heeft het écht zin om ongezonde producten te belasten.

Bemoeienis van overheid

De extra belasting op ongezond voedsel, oftewel de ‘food tax’, duikt steeds vaker op in de media. Een food tax heb je in verschillende vormen, bijvoorbeeld een belasting op suiker, vet (fat tax) of frisdrank. Vormen van een food tax zijn al eerder ingevoerd of in de maak in landen zoals Hongarije, Frankrijk, Denemarken, Finland en deelstaten van de Verenigde Staten ^[3]. Mogelijk is de food tax een interessant instrument om de problemen van obesitas en de stijgende kosten van de gezondheidszorg aan te pakken. Een eerder voorbeeld in een andere productcategorie zijn de succesvolle accijnzen op sigaretten. Een food tax is een typisch voorbeeld van ‘nudging’; het Engelse woord ‘nudge’ staat voor een vriendelijke duwtje in de goede richting. Nudging zou mensen helpen betere keuzes te maken waarbij de overheid, maar ook medewerkers in de gezondheidszorg sturen in gedrag, zonder de keuzevrijheid te beknotten.

Wetenschappelijke onderzoek over de food tax

Om de vraag te beantwoorden of een extra belasting zin heeft, volgt hier een overzicht van de belangrijkste overzichtsartikelen over de food tax. Het eerste overzichtsartikel geeft aan dat een food tax op frisdrank een effectieve methode is om jongeren een gezondere keuze te laten maken. Verder lijken subsidies op gezonde producten een uitstekende manier om mensen verstandigere keuzes te doen maken ^[1]. Opvallend is dat de onderzoekers aangeven dat subsidies op gezonde producten kunnen leiden tot een toename van van de calorieconsumptie. Het nadeel van een tax is dat het uitgaat van een belasting op macronutriënten, terwijl mensen niet specifiek macronutriënten eten, maar een mix van macronutriënten (simpel gezegd: voedsel). Toch lijkt dit onderzoek aan te geven dat een food tax op macronutriënten effectief kan zijn om mensen gezondere keuzes te laten maken op volledige voedingsmiddelen.
Schrijvers van een ander overzichtsartikel concluderen dat een food tax alleen effectief is als dit geheven wordt op inferieure voedingsmiddelen. Dit zijn producten waarnaar de vraag daalt naarmate het inkomen stijgt ^[2]. De onderzoekers geven wel aan dat er nog te weinig bekend is over de mate waarin de food tax invloed heeft op de daling van het nuttigen van ongezonde producten. Voordat het breed ingezet wordt, zou eerst meer bekend moeten zijn over de prijselasticiteit van bepaalde productcategorieën.
In het meest recente onderzoek over dit onderwerp concluderen de onderzoekers dat de indirecte effecten van extra belasting onbekend zijn en dat het daarom lastig is om de gevolgen voor de gezondheid op lange termijn en op grote schaal te bepalen ^[3]. Mogelijk zullen voedselproducenten hun voedingsmiddelen zo aanpassen, dat ze niet per se gezonder worden, maar wel minder vetten of suikers bevatten. Dit is ook de meest genuanceerde en overdachte onderzoeksconclusie aangezien er momenteel nog te weinig praktijkervaringen bekend zijn van een food tax.

De administratieve lasten

Een nadeel van een food tax is dat het heel wat administratieve lasten met zich meebrengt. Er zijn zo veel producten die vet of suiker bevatten, maar wel redelijk gezond zijn. Het is lastig om te bepalen waar je de grens trekt. Ga je alleen de grondstoffen extra belasten of alle producten die voor een deel uit ‘ongezonde’ voedingstoffen bestaan?

Eigen verantwoordelijkheid

De vraag is of we een samenleving moeten nastreven waar de burger zo gestuurd wordt door de overheid dat de vrije keuze alsmaar verder weg lijkt. Het is belangrijk om niet te vergeten dat voedsel een basisbehoefte is voor energie en plezier. In hoeverre benadeelt een food tax de groep bewust gezond levende mensen die af en toe eens willen zondigen?

Conclusie

Binnen de wetenschap is er geen consensus over de werking van de food tax. Mogelijk is het een interessant instrument om mensen iets gezonder te laten eten. Hoeveel en wat voor effect een food tax heeft, moet duidelijk worden als het geïmplementeerd wordt op grote schaal en over meerdere productcategorieën. Het is wachten tot het eerste land het aandurft, zodat er meer inzicht ontstaat over directe en indirecte effecten van een food tax. Vergeet daarnaast niet de discussie over de eigen verantwoordelijkheid. Zal de gemiddelde Nederlander dit slikken?

Referenties: